Photo
by Jaymi Heimbuch
Đó là bài Ô cửa nhìn đời
đăng trên Blog Phạm Cao Hoàng ngày 6 tháng 12 năm 2016.
Nguyên văn bài thơ như
sau:
Kín bưng giữa bốn bức
tường,
Cũng may còn một ô vuông
nhìn đời:
Nhìn mùa thu lá thu
rơi,
Nhìn chiều mưa đổ tơi
bời bên
song,
Lặng nhìn những buổi
trời
trong
Nghe con chim hót mà
lòng không vui,
Có khi nhìn thấy mặt
người,
Lạnh căm đôi mắt thay
lời chào
nhau…
Dõi nhìn chiếc én về
đâu,
Giữa trời thăm thẳm một
màu chiều
buông,
Hoàng hôn nhìn sợi khói vương
Trên hàng cây đứng cuối
đường xa
xăm;
Đêm nao thoáng thấy
trăng
rằm,
Qua nhanh như sợ ai cầm
lấy
tay…
Cả đời nhìn mãi mây bay,
Sao hôm nay bỗng lòng
ngây ngất
sầu,
Nhắm đôi mắt nhìn thật
sâu:
Một trời tang tóc, ấy
màu quê
hương…
Bờ môi mặn giọt đoạn
trường,
Vẫn xanh mơ ước con
đường nở hoa…
Có vì sao ở thật xa,
Dịu dàng màu mắt như là
cố nhân,
Nhìn nhau tha thiết ân
cần,
Cùng tương tư một mùa
xuân thiên đường…
Đêm về nhìn ánh đèn
vàng,
Dọc tường vôi xám sáng
hàng kẽm gai,
Vách bên có tiếng thở
dài,
Biết anh đã lỡ mộng đời
tự do;
Mấy phòng liên tiếp cùng
ho:
Là lời nhắn nhủ dặn dò
gì
nhau;
Nghe lòng ấm giữa đêm
sâu,
Biết đời còn những nhịp
cầu tri
âm;
Trong tăm tối, nỗi vui
thầm
Tỏa hương như giữa một
đầm hoa sen…
Sắc trời bàng bạc sương
in
Tiếng con vạc lẻ vừa
chìm đâu
đây…
Cửa đời nhỏ tựa bàn
tay,
Vẫn nhìn thấy ánh sao
Mai rạng ngời…
Lê Phương
Nguyên
T.20, Mùa thu 1983
Tôi đọc bài thơ mà giật
mình. Sao lại có chuyện có một bài thơ hay như vậy mà phải đợi đến hơn ba mươi
ba năm mới trình làng? Thuở ấy ở T.20, Mùa thu 1983 và bây giờ là cuối đông
2016. Phải chăng tác giả đã tự ghìm mình lại để cho biển dâu huyết lệ trong
suốt quãng thời gian dài ấy hun đúc trui rèn? Để cho mạch ngầm u uẩn trào dâng
không nguôi? Để cho người đọc, bây giờ và sau này, có được cảm xúc uất nghẹn?
Có
khi nhìn thấy mặt người
Lạnh
căm đôi mắt thay lời chào nhau…
…
Nhắm
đôi mắt nhìn thật sâu:
Một
màu tang tóc, ấy màu quê hương…
…
Vách
bên có tiếng thở dài
Biết
anh đã lỡ mộng đời tự do;
Phải đọc chậm, tuyệt đối
không vội vàng, như tác giả đã từng ghìm bước chân mình lại, bước chậm chạp
nhưng vững chắc trong suốt hơn ba mươi năm qua. Đọc chậm, để cho sức gợi từ bài
thơ dẫn ta đi. Đầu tiên là đến với bài thơ Dòng
sông thơ ấu cũng của Lê phương Nguyên. Bài thơ có những câu như: Trong
ký ức giữa khung trời đổ nát/ Có dòng sông máu lệ tháng năm chờ. Bài thơ này sáng tác ở Quy Nhơn
năm 1976. Lúc ấy, tác giả đã trăn trở: Rồi cả nước một
ngày xuân rét mướt/ Con sông tôi, ai ngăn trở tôi về?/ Những hận thù, những
thói đời ngạo ngược,/ Đốt bừng lên thành ánh sáng đam mê! Đốt bừng lên thành ánh sáng đam mê, nhưng thuở
ấy nhà thơ không nói rõ là đam mê gì, vì như câu cuối: Trời
tang thương chưa định hướng nao tìm!... Phải bảy năm chiêm nghiệm trong máu lệ, ánh sáng
đam mê ấy mới định hình. Đó là Ngọn lửa
Tự do, Mộng đời Tự do. Đốt bừng lên thành khát vọng Tự
do. Vách bên có tiếng thở dài/ Biết anh đã lỡ mộng đời tự
do. Và phải mất
bao nhiêu năm nữa mộng đời của một người mới bừng lên thành nỗi khát khao của
một dân tộc? Lê Phương Nguyên còn dẫn tôi đi xa hơn, đến với Bob Dylan:
…
Này
bạn hỡi
Phải
bao nhiêu năm một ngọn núi đứng dưới trời
Trước
khi nó bị cuốn trôi theo biển sóng cồn?
Và
phải mất bao nhiêu năm để một (vài) dân tộc có thể sinh tồn
Trước
khi người dân được tự do?
Câu
trả lời, bạn ơi, đang bay trong gió
Câu
trả lời gió cuốn bay đi.
…
Phải
bao nhiêu lần một người ngước nhìn lên
Trước
khi hắn ta thấy được bầu trời?
Và
phải bao nhiêu đôi tai gom lại trên đời
Để
nghe được tiếng người dân kêu khóc?
Câu
trả lời, bạn ơi, đang bay trong gió
Câu
trả lời gió cuốn bay đi.
Một người làm nhạc, một người làm
thơ, tuy đồng lứa tuổi nhưng mỗi người ở một phương trời cách biệt, hoàn cảnh sống
hoàn toàn khác nhau, vậy mà họ đã gặp nhau trong những mối buồn, trong những
thao thức, từ riêng tư đến dân tộc-nhân loại. Trong trường hợp này, những ý tưởng
lớn gặp nhau không có nghĩa là trùng lặp. Theo thiển ý, Lê Phương Nguyên không
trùng lặp ai, kể cả thơ trong tù của Nguyễn Chí Thiện, Nguyễn Đức Sơn, Phùng
Cung… Điểm gặp nhau của những nghệ sĩ này phải chăng là Khát vọng Tự do, Mộng đời Tự do.
Bob Dylan, ở thể loại của mình,
nhà nghệ sĩ chỉ đặt những câu hỏi. Lê Phương Nguyên vừa đặt câu hỏi vừa nuôi hy
vọng.
(Trong khát vọng luôn có mầm hy vọng):
Có
vì sao ở thật xa,
Dịu
dàng màu mắt như là cố nhân
…
Nghe
lòng ấm giữa đêm sâu,
Biết
đời còn những nhịp cầu tri âm…
Ô Cửa Nhìn Đời là một bài thơ làm
người đọc vừa quặn lòng vừa nghe lòng ấm áp. Cảm xúc thẩm mỹ thật là kỳ diệu. Sức
truyền động của nghệ thuật thi ca quả là kỳ diệu. Cảm ơn nhà thơ Lê Phương
Nguyên.
Nguyễn Âu Hồng
December 16, 2016
Sau đây là nguyên văn ca từ bài
hát của Bob Dylan rút từ Blog Phố Văn cùng bản chuyển ngữ của anh Nguyễn Xuân
Thiệp.
Bob
Dylan
BLOWIN'
IN THE WIND
How
many roads must a man walk down
Before
you call him a man?
Yes,
'n' how many seas must a white dove sail
Before
she sleeps in the sand?
Yes,
'n' how many times must the cannon balls fly
Before
they're forever banned?
The
answer, my friend, is blowin' in the wind,
The
answer is blowin' in the wind.
How
many years can a mountain exist
Before
it's washed to the sea?
Yes,
'n' how many years can some people exist
Before
they're allowed to be free?
Yes,
'n' how many times can a man turn his head,
Pretending
he just doesn't see?
The
answer, my friend, is blowin' in the wind,
The
answer is blowin' in the wind.
How
many times must a man look up
Before
he can see the sky?
Yes,
'n' how many ears must one man have
Before
he can hear people cry?
Yes,
'n' how many deaths will it take till he knows
That
too many people have died?
The
answer, my friend, is blowin' in the wind,
The
answer is blowin' in the wind.
Bob
Dylan
Cuốn
bay theo gió
Này
bạn hỡi,
có
bao nhiêu con đường một người phải đi
trước
khi bạn gọi người ấy là người
vâng.
và có bao nhiêu biển khơi để con bồ câu trắng vượt qua
trước
khi nó nằm ngủ mơ trong cát
vâng.
và có bao nhiêu đạn pháo bay ra khỏi nòng
trước
khi những khẩu súng bị cấm tuyệt
câu
trả lời. bạn ơi. đang bay trong gió
câu
trả lời. gió cuốn bay lên
phải
bao nhiêu năm một ngọn núi đứng dưới trời
trước
khi nó bị cuốn trôi ra biển
vâng.
và phải bao nhiêu năm để một số anh em ta có mặt
trên trái đất
này
trước
khi họ được hưởng tự do
vâng.
và bao nhiêu lần gã kia quay mặt
giả
vờ không hề nhìn thấy
câu
trả lời. bạn ơi. cuốn bay trong gió
câu
trả lời. gió cuốn bay đi
phải
bao nhiêu năm để cho một con người nhìn lên
trước
khi y thấy được bầu trời
vâng.
và y phải có bao nhiêu lỗ tai
để
nghe tiếng người kêu khóc
và
phải bao nhiêu cái chết xảy ra
để
y thấy rằng có quá nhiều người đã chết
câu
trả lời. bạn ơi. cuốn bay trong gió.
Câu
trả lời. gió cuốn bay đi.
Nguyễn
Xuân Thiệp
_____________________
Ghi chú của Phạm Cao Hoàng:
Nhà thơ Lê Phương Nguyên sinh năm 1942. Trước 1975 anh là kỹ sư công chánh chuyên ngành trắc địa, làm việc trong lĩnh vực dân sự. Anh là một người yêu nước, sau 1975 ở tù trong 15 năm. Bản tính anh kín đáo nên thơ anh chưa bao giờ xuất hiện trên báo chí trong 50 năm qua (mặc dù thơ anh hay và gắn liền với một giai đoạn chia lìa tan nát của người Việt chúng ta). Cám ơn anh Nguyễn Âu Hồng đã có một bài viết với những nhận xét rất tinh tế về thơ Lê Phương Nguyên.
|
