LÁ MÙA THU
Trương
Vũ
Nhà hoang trong ngày thu:
chất liệu hỗn hợp trên ván ép, 24" x 36",
thực hiện năm 2010
Lần
đầu tiên tôi gặp Đinh Cường là vào một buổi xế trưa đầu hè 1974. Tôi và Lê
Thành Nhơn ra phi trường Nha Trang đón Cường về nhà, chuẩn bị cho một cuộc triển
lãm cá nhân do đại học Duyên Hải tổ chức. Chúng tôi trở thành bạn thân từ đó. Cùng
với Lê Thành Nhơn, Trịnh Công Sơn, Bửu Ý, Huy Tưởng chúng tôi làm việc chung với
nhau ở Duyên Hải trong một số chương trình nhân văn, chia sẻ những ước mơ đẹp về
một tương lai cần có cho những thế hệ tiếp nối đào tạo từ ngôi trường này. Thời
gian sinh hoạt chung với nhau khá ngắn nhưng đã để lại nhiều kỷ niệm khó quên.
Sau
1975, đại học Duyên Hải không còn nữa. Lê Thành Nhơn đi tỵ nạn ở Úc, sau đó tôi
đi Mỹ. Hơn hai mươi năm sau tôi mới gặp lại Cường, chị Tuyết Nhung, và các
cháu, sang định cư ở Virginia. Tôi có phụ với Phạm Nhuận và một số bạn khác tổ
chức cuộc triển lãm đầu tiên của Cường ở Mỹ. Từ đó, chúng tôi gặp gỡ nhau khá
thường xuyên. Tôi ngờ rằng đời sống ở Mỹ có thể tốt cho các cháu nhưng không chắc
nó hợp với Đinh Cường, vốn sống nặng về nội tâm, quen gần gũi những bạn bè thân
tình từ thuở còn trẻ. Tuy vậy, tôi vẫn thấy được nơi Cường một thái độ nhẫn nại,
thâm trầm trong cố gắng giữ cân bằng giửa đời sống một con người bằng xương, thịt
phải đương đầu với những vấn đề rất thực tế của xã hội Mỹ với đời sống của một
nghệ sĩ có một thế giới rất riêng tư. Một thế giới của nghệ thuật, của tình bạn,
của những nơi chốn luôn gắn liền với cuộc đời mình, như Huế, như Sài Gòn, như
Dran, như Bình Dương,... và của hồi tưởng, nói chung. Thỉnh thoảng, tôi vẫn cảm
nhận được nơi Cường ít nhiều chao đão trong nỗ lực cân bằng đó.
Đinh
Cường là một tài danh lớn của hội họa Việt Nam, và là một bạn hiền, bạn tốt của
hầu hết họa sĩ, văn thi sĩ được biết đến, thuộc nhiều thế hệ khác nhau. Lớp
già, không còn trên trần gian nữa, như Bùi Giáng, Nguyễn Tuân, Bùi Xuân Phái, Mai Thảo, Võ Phiến, Võ Đình, Thái
Tuấn, Thanh Tâm Tuyền, … Cùng trang lứa, như Trịnh Công Sơn, Lê Thành Nhơn, Bửu Ý, Bửu Chỉ, Hải Phương, Nguyễn Đức Sơn, Lữ Quỳnh, Trịnh Cung, Nguyễn Trung, ... Lớp trẻ hơn, như Trần Vũ, Nguyễn
Thị Thanh Bình, Hoàng Ngọc Tuấn, Phạm Cao Hoàng, Nguyễn Trọng Khôi, Trần Hoài
Thư, Nguyễn Đình Thuần,... Không giống như nhiều văn nghệ sĩ nổi tiếng, Đinh Cường
rất trân trọng công trình của người khác, một cách đặc biệt. Hầu như tất cả được
Cường vẽ chân dung hay phác họa chân dung, hay làm thơ đề tặng, không phải chỉ
một lần, mà có người, rất nhiều lần. Có lẽ Đinh Cường là người họa sĩ nổi tiếng
duy nhất của Việt Nam đã viết sách, rất công bình, với nhận định sâu sắc và từ
tốn, về những họa sĩ thuộc lớp đàn anh đã có công lớn cho hội họa Việt
Nam, bằng tác phẩm của họ hay bằng công
trình đào tạo tài năng cho các thế hệ sau.
Có
một điều tôi muốn thổ lộ ở đây, vì, có thể, nó cũng giống với tâm trạng nhiều bạn
bè khác hay của nhiều người xem tranh, đọc thơ Đinh Cường. Dù luôn luôn là bạn
tốt, trong suốt một thời gian khá dài, tôi với Cường sống trong hai thế giới
khác nhau, phần trùng hợp không lớn. Thế giới của tôi khá bình dị, gần với thực
tế, không có những lực đè nén để buộc tôi phải chìm đắm vào những lớp sâu của
tâm hồn. Tôi thích thơ của Đinh Cường, tôi ngưỡng mộ tranh của Đinh Cường. Tôi
cảm được có một giá trị cao nơi tác phẩm của bạn tôi. Bố cục, màu sắc, hình họa,
và tính trừu tượng rất đặc thù. Tôi cũng cảm được rằng ở đây dường như có một chút
phối hợp hài hòa giửa Modighiani với Picasso, và trên hết là của chính tài năng
và tâm hồn của Đinh Cường, rất riêng. Tuy nhiên, dù ngưỡng mộ, tôi vẫn cảm thấy
một chút xa cách. Chẳng hạn, tôi biết được, thấy được những thiếu nữ trong
tranh Đinh Cường đẹp, rất đẹp, nhưng tôi không thấy gần với họ, không có cảm
giác mình đụng được những con người như thế. Cho đến khi, tôi bắt đầu vẽ, bắt đầu
xa rời dần cái thực tại bình thường của đời sống hằng ngày để đi vào cái thực tại
của nội tâm. Lúc đó, những thiếu nữ của Đinh Cường cũng bắt đầu rời khỏi những
con đường nhỏ của cố đô Huế năm xưa, hay rời khỏi những nấm mồ hoang sau nhà Bồ
Tùng Linh, để đi vào thế giới riêng của tôi, như những con người rất thật. Cả
cái nhà thờ con gà ở Đà Lạt, những phố xá, núi đồi trong mù sương ở Dran, hay
anh da đen thổi kèn đồng ở Mỹ, v.v., đều như thế. Tất cả khiến cho cái thế giới
nội tâm của tôi nhộn nhịp lên, làm cho đời sống giàu hơn.
Người
vẽ tranh, người làm thơ Đinh Cường chắc chắn có được một niềm hạnh phúc lớn khi
bằng nổi đam mê, tài năng, trí thông minh, và sức làm việc kiên trì để tạo nên
những tác phẩm để đời, ưng ý. Niềm hạnh phúc đó không mấy ai khác có được. Tuy
nhiên, khi tập tểnh bước vào cái thế giới của nghệ thuật, tôi cũng bắt đầu hiểu
ra rằng mọi thứ không hẵn đơn giản như thế. Không hẵn chỉ có cái hạnh phúc đó. Nó
còn có đau đớn, dằn vặt. Nó phải như thế nào để có chuyện Van Gogh tự cắt lỗ
tai ông. Đam mê càng lớn, ước vọng càng cao, càng dễ thấy cái giới hạn của sức
lực mình. Ráng tạo một tác phẩm như ý rất thường khi không khác như lao đầu vào
một cuộc chiến của nội tâm. Dù xung quanh có bao người thân yêu, có bao bạn bè
tốt, cuối cùng cũng chi có một mình mình thôi phải đương đầu với nó. Nỗi cô đơn
rất khó tả.
Thường
tình là như vậy, huống chi, khi biết mình mắc thêm một chứng bệnh trầm kha. Lúc
đầu, bạn tôi vẫn giữ nguyên cái an nhiên, tự tại thường tình, và tin tưởng nhiều
vào khả năng của y học. Vẫn vẽ nhiều, vẫn viết nhiều, vẫn gặp gỡ bạn bè thường
xuyên, như không có gì xảy ra. Chấp nhận những đau đớn của chemo như điều không
thể tránh. Cho đến khi, cơ thể yếu hẵn dần.
Lúc đó, theo dõi những bài thơ trên blog Phạm Cao Hoàng, những bài thơ được viết
ra như viết nhật ký, tôi có cảm tưởng nửa khuya nào bạn tôi cũng thức dậy. Ngó
qua khung cửa sổ, nhìn bóng đêm, nhìn vầng trăng. Rồi, nhìn lên kệ sách. Rồi đi
tìm những cuốn sách, những bài thơ của bạn bè. Rồi viết cho người này, người nọ,
cho những người còn sống, cho những người đã chết. Thi thoảng còn từ ký ức phác
họa vài chân dung của bạn bè. Tôi cảm phục sức làm việc phi thường, ý chi cống
hiến thanh thoát, nhưng đồng thời, tôi cũng cảm nhận được nổi cô đơn cùng cực của
bạn. Nói như Đinh Trường Chinh, "cô đơn đi vào bóng tối".
Chỉ
trong ba năm sau cùng, Đinh Cường đã đăng 875 bài thơ cùng với một số lượng
tranh tương tự, theo ghi nhận trên blog của Phạm Cao Hoàng. Chúng ta không cần phải trở về thi ca đời Sơ
Đường, đọc Lý Thương Ẩn để cảm thán với câu "xuân tàm đáo tữ ti phương tận"
mà Nguyễn Du dịch là "con tầm đến thác vẫn còn vương tơ". Chỉ cần đọc
hết một phần những bài thơ đó, xem hết một phần những bức tranh đó, cũng đủ
kinh hoàng với sức nhả tơ của một con tầm như chúng ta biết.
Họa
sĩ Đinh Cường đã cống hiến cho hội họa Việt Nam một tài sản lớn. Nhà thơ Đinh
Cường đã làm thơ rât nhiều, như một cách thể hiện cái vi tế và phong phú của đời
sống, rất đặc thù, Tôi nhớ, có một câu nói ở dâu đó, "nhân tài như lá mùa
thu".
Một
chiếc lá mùa thu rất đẹp vừa rơi xuống!
Trương Vũ
Maryland,
ngày 12 tháng 1 năm 2016
Ngày 20.9.2015 họa sĩ Trương Vũ đã có món quà bất ngờ dành cho họa sĩ
Đinh Cường:
bức sơn dầu chân dung Đinh Cường do Trương Vũ ghi dấu một tình bạn bền
vững và chung thủy
của 2 chàng họa sĩ trong hơn 40 năm kể từ thờiở Đại Học Duyên Hải Nha
Trang
(Ảnh và chú giải của Phạm Cao Hoàng)
