GIÃ BIỆT MỘT BÓNG TÀI HOA
Nguyễn
Trọng Khôi
Đinh
Cường, Nguyễn Trọng Khôi
Georgetown,
April 11 / 2014
Tất
cả những hoàn cảnh ra đi vào cõi vĩnh hằng mà chúng ta ai cũng biết, phải thực
tế mà chấp nhận nó như một điều tất nhiên, tuy vậy lại không một ai mong nó đến
sớm, nhất là những người thân.
Những
ngày gần đây liên tục những tin buồn đến với tôi. Những người bạn sống quanh
tôi và thân thiết với tôi lần lượt ra đi. Sáng sớm ngày thứ sáu 8 tháng 1,tin từ
Virginia do Trương Vũ vàPhạm Cao Hoàng phát đi cho tôi biết họa sĩ Đinh Cường vừa
qua đời đêm hôm qua, tôi nghe thấy mà lặng đi, hụt hẫng, giống như mất một cái
gì quý giá lắm, tôi ngẩn ngơ và hoang mang. Luống cuống, tôi đi tìm một cái gì
đó mà không rõ. Tự nhiên tôi muốn mọi người phải biết đến hung tin này mà chia
sẻ, mà tiếc nuối, không hiểu tại sao tôi lại muốn như thế.
Hôm
ấy là ngày trời tương đối ấm, tôi định rằng sẽ xuống phòng vẽ tiếp tục tấm
tranh đang vẽ dở dang, nhưng không làm được gì, đầu óc trống rỗng. Trưa lại có
cái hẹn làm răng. Trên đường lái xe tôi nhớ lại bài hát viết cho anh Đinh Cường
từ năm 1990. Ca khúc Giấc Mộng Trên Đồi Thơm. Khi ca khúc viết được lời
1, tôi đã hát cho anh nghe. Anh nói với tôi: Moa thích hoa phù dung, có cách
nào thêm vào bài hát không? Và từ đó lời hai của ca khúc đã được viết thêm. Ca
khúc này về sau tôi đã hát rất nhiều lần nhưng có lúc hát được trọn bài, có lúc
chỉ hát được lưng chừng thì bị nghẹn lại. Sau khi làm răng tôi ghé qua nhà người
bạn, uống một ly rượu mạnh và nói chuyện về anh Đinh Cường với người bạn.
Đinh
Cường là một tài năng trong nhóm họa sĩ trẻ của những thập niên 60’, 70’s tại
Saigon. Tài năng đó đã lan rộng toàn quốc và sang cả hải ngoại, đã liên tục cho
đến bây giờ. Một họa sĩ khơi mở những lối đi sáng lạn khởi đi từ những mộng mơ
của núi đồi, những nhan sắcnhu mì bên những con chim nhỏ đậu lơ ngơ đâu đó ở một
cành cây, bờ cỏ hay trên đỉnhnhững gác chuông giáo đường. Những không gian óng
mượt, những nỗi cô đơn, buồn tênh ẩn hiện vào ánh sáng thành sự màu nhiệm. Màu
xanh tươi mát, bóng tối tươi mát. Tất cả được chắt lọc mang lại thành quảđắt
giá của màu sắc.…trong vài sự lẻ loi cũng được gói ghém vào không gian ấm áp.
Nói chung ngay cả những hoài niệm hay những nỗi buồn cũng được anh trình bày,
thăng hoa thành một motif cá biệt như một cần thiết.
Tôi
không cố ý phân tích về hội họa của họa sĩ Đinh Cường. Công việc này đã có rất
nhiều người làm rồi và sẽ còn làm nữa sau này. Tôi là người cùng nghề, cùng
sinh hoạt chung với anh trong vai trò một họa sĩ, và nhất là được anh xem như bạn
đồng hành. Tôi chỉ muốn nói đến một thoáng nhận thức từ không gian tranh Đinh
Cường cùng những cảm quan khi làm việc. Thời gian gần gũi anh, tôi học hỏi được
rất nhiều từ anh. Tôi học hỏi ở anh về sự làm việc không mệt mỏi và cách tận dụng
kỹ thuật vẽ. Khi gặp nhau chúng tôi không hề trao đổi về nghề nghiệp, thường
lan man nói về những việc thường ngày của xã hội. Tôi và Đinh Cường hay cho
nhau xem những tác phẩm mới hoàn thành. Tôi thường âm thầm theo dõi những bước
đột phá trong hội họa và kỹ thuật thể hiện. Những mảng màu trình bày, bồi đắp
trên canvas ngon như miếng bánh. Riêng về chất liệu đã làm đẹp không gian, cộng
thêm bút pháp điêu luyện của một người dày kinh nghiệm đã đủ đưa người thưởng
lãm vào một không gian trữ tình và đầy bí ẩn, từ đó hình họa trở thành không cần
thiết và phô diễn nội dung trở nên dư thừa. Cái quan trọng họa sĩ phải biết
mình đang trét cái gì trên canvas.
Đây
là phát biểu của họa sĩ Đinh Cường:
« tôi
đã dần dần tước bỏ hết ý niệm về sự vật, hay nói theo danh từ triết học kinh điển,
loại bỏ mô thể, hình dáng của sự vật để chỉ còn giữ lại chất liệu, matière, thuần
túy của sơn dầu ». Không phải ai cũng hiểu được matière của sơn dầu.
Không
gian tranh trừu tượng của Đinh Cường làm sáng tỏ sự tiềm ẩn từ vô thức. Anh vẽ
như Franz Kline vẽ bằng kinh nghiệm, hay De Kooning vẽ bằng bút lực. Nó được
hình thành và thể hiện giữa biên cương của trí tuệ và lãng mạn.
Nếu những ánh sáng lóe lên từ khe kẹt trong tranh Nguyễn Trung làm không gian có hơi hướm tôn giáo, rõ nhất là Phật giáo, ôm theo nét văn hóa Ấn Độ, ảnh hưởng đậm Khmer, thì ánh sáng trong tranh Đinh Cường lại mang tính màu nhiệm của Thiên Chúa Giáo. Không phải vì trong tranh Đinh Cường có bóng dáng những tháp chuông nhà thờ mà là trải rộng ra toàn không gian, một không gian mang theo chất lãng mạn của Paris: xanh lam của Paris, xám Paris, những khối mảng màu sắp chật gọn của Paris và ngay cả nỗi cô đơn đẹp đẽ cũng Paris. Tôi thấy anh rất yêu thích văn học Pháp.
Ai
cũng vẽ, mỗi người mỗi vẽ. Học vẽ cũng vẽ mà không học vẽ cũng vẽ. Nhưng quan
trọng nhất là vẽ thế nào thì ít ai để ý. Có một số họa sĩ hay ép cây cọ của
mình vào một công việc tuyên truyền cho một mục đích như diễn giải một vấn nạn
trong cuộc sống, nỗi đau khổ hay những lý thuyết về con người.. Họ gào lên những
bất an, gào lên những nghiệt ngã làm đau khổ nghệ thuật… Nó đã kéo dẫn sai lệch
cả vai trò người thưởng lãm nghệ thuật đi vào một cái nhìn mù mờ về nghệ thuật,
đã tạo thành một thói quen. Vẽ thì luôn phải kinh nghiệm và khám phá nhưng xem
tranh không nên nhìn bằng cặp mắt thói quen. Các nhà phê bình vốn dĩ là gạch nối
giữa tác phẩm và người thưởng lãm lại thường làm vấn đề trở nên phức tạp, gây
cho giới thưởng lãm thêm hoang mang.
Kỹ
thuật vốn là phương tiện để họa sĩ tận dụng nó đề thực hiện tác phẩm, những điểm
nhấn - coup de pinceau rất quan trọng, nó giống như một câu thơ làm tỉnh giấc một
bài thơ, làm tỉnh giấc cảm quan của người đọc. Những bồi đắp màu sắc, những nét
gạch mạnh mẽ, chắc ăn phát đi từ bàn tay giầu kinh nghiệm và điêu luyện khiến
cho tâm hồn chúng ta thỏa mãn cái không gian bí ẩn từ vô thức vừa được khai quật
bất ngờ. Đinh Cường luôn làm chủ được bàn tay, làm chủ được kỹ thuật và chất liệu.
Tôi
biết anh Đinh Cường từ năm1967 khi đó tôi đang chơi với họa sĩ Nguyễn Trung.
Nhưng phải cho đến 1978 tôi mới quen biết anh, nhưng lại là người thân nhất và
bền bỉ nhất trong group họa sĩ trẻ. Tôi thân với anh Đinh Cường không phải do
tài năng mà là những đồng cảm trong nghề, và trong cuộc chơi giữa đời. Anh luôn
trân trọng tôi và xem tôi như người cùng trang lứa mặc dầu tôi sau anh nhiều lớp
và nhỏ hơn anh cả chục tuổi. Những ngày còn ở VN, đôi ba ngày lại gặp nhau,
không biểu lộ nhưng âm thầm chia sẻ cho nhau những an ủi.
Bao
nhiêu năm quen biết, bao nhiêu lần gặp gỡ, mỗi lần mỗi kỷ niệm. Nhưng có một lần
tôi gặp một chuyện thật đau lòng. Sự đau khổ đã tới cùng cực tôi trở về nhà
đóng cửa ngồi âm thầm trong bóng tối và nước mắt trào dàn dụa. Đột nhiên tôi
nghe có tiếng gõ cửa, khi mở cửa tôi thấy anh. Anh không nói gì và chỉ ngồi bên
tôi. Tôi như tìm được một chỗ dựa. Buổi tối ấy, năm ấytôi không bao giờ
quên. Anh cũng là người luôn khích lệ tôi làm việc mỗi khi thấy tôi lơ là việc
sáng tác, anh gửi cho tôi lá thư đôi khi chỉ vài chữ nhưng tôi giữ mãi cho đến
bây giờ: “Khôi ơi ông vẽ rất đẹp. Đừng bỏ vẽ nghe”. Thế thôi, chỉ thế
thôi mà thân nhau, tôi xem anh Đinh Cường như anh ruột mình.
Tôi
nhìn thấy anh trân trọng tình bạn đồng lứa với anh, ứng xử trong giao tiếp với
mọi ngườidầu với bất cứ ai,nhẹ nhàng và ân cần. Tôi chưa thấy anh lớn tiếng bao
giờ và trong mọi cuộc gặp gỡ anh cũng không tranh cãi và ngồi rất bền bỉ với bạn
bè. Cá tính này không mấy ai có được.
Trong
gần 40 năm quen biết anh, tôi có may mắn được triển lãm chung với anh. Với
anh, triển lãm chung là một hội tụ vui vẻ.
Những
năm trở lại đây, khi biết sức khỏe anh bị sa sút. Tôi chỉ âm thầm hỏi anh lòng
vòng để suy đoán, không đi quá sâu vào chi tiết, và âm thầm mong anh khỏe mạnh
hơn. Có dịp là tôi ghé thăm anh ngay. Anh thường nói với tôi là thích những
viên sỏi của tôi vẽ. Anh cũng đã viết một bài cho tôi về đề tài này. Rồi một
ngày anh muốn có một tranh nhỏ vẽ những viên sỏi anh nói với tôi là để treo ở đầu
giường. Tôi đã thỏa mãn cho anh điều đó. Khi nhận được anh rất vui. Thấy anh
vui tôi cũng vui thật nhiều.
Lần
cuối gặp anh vào khoảng 20 - 22 tháng 11 vừa qua. Chưa lúc nào như lần này, tôi
thấy như có điều gì anh đang chuẩn bị, dầu anh không nói hay biểu lộ gì. Tôi thấy
anh vội vã và níu kéo hơn cho những gặp gỡ, cơ thể không cho phép anh năng động
hơn nhưng anh rất vui. Đúng như vậy, anh rất vui.
Anh
Đinh Cường ơi! Anh ra đi nhưng thật ra anh sẽ còn trong chúng tôi những ấn tượng
đẹp không dễ phai nhòa, anh vẫn còn ở lại qua những tác phẩm tràn lan giữa cuộc
đời, giữa chúng tôi. Anh không nói nhưng tiếng anh vang dội mãi mãi. Mấy ngày
qua có biết bao người từ khắp mọi nơi dõi bước theo anh. Có bao nhiêu tổ chức
hiện đang huy động để cùng nhau nhắc nhớ đến anh,nào Sàigon, nào Huế cùng nhau
tiễn anh về nơi chốn thanh nhàn mà trong lòng ai cũng muốn lưu giữ lại hình
bóng anh.
Vĩnh
biệt anh và chúc anh mọi sự bình an.
Nguyễn Trọng Khôi
January 13, 2016
(Bài
viết đã được đọc tại tang lễ họa sĩ/thi sĩ Đinh Cường
- 13.1.2016).
Họa
phẩm sưu tập cuối cùng của Đinh Cường
Sơn
dầu trên vải bố gai 8 x 10 inch
