ĐẶNG TIẾN
Đinh Cường, tấm lòng vô hạn
Chân dung Đinh Cường
(Photo by PCH - 2014)
Họa
sĩ Đinh Cư ờng từ
tiểu bang Virginia, Hoa K ỳ,
sang Paris bày tranh tại phòng triển lãm Annam Héritage, từ 28.10 đến
6.11.2010.
Có
lần có kẻ yêu cầu tôi nói về tranh Đinh
Cư ờng trong vài ba chữ, tôi đã trả lời bằng một hình
ảnh : tranh Đinh Cư ờng
là mạch nước ngầm tuôn trào lên khung vải. Đối thoại hồn nhiên thôi, nhưng ngày
qua tháng lại có vẻ hợp lý, khi nhìn lại từ nguồn sáng tạo đến họa phẩm hoàn
tất. Và như thế, chúng tôi lại gặp lại nhau, lại có nhau . Năm mươi năm
trong chớp mắt.
Mạch
suối tuôn trào, từ những kỷ niệm rời, những giấc mơ thầm, những hoang mang hảo,
từ tuổi thơ gió bụi, từ những « trận gió hoang vu thổi buốt xuân
thì ». Và biết đâu chẳng đến từ những ảnh tượng tiền thân ,
như lời thơ Baudelaire « đã sống nhiều đời dưới bóng những hoành môn » ;
hay vẫn theo Baudelaire, « nhiều kỷ niệm như nghìn năm đã trải ».
Mạch
suối trào tuôn: nước ngầm vươn lên ánh sáng ; và nơi Đinh Cư ờng, mỗi bức tranh đòi
hỏi một ánh sáng riêng cho màu trời sáng tác. Nước ngầm tái hồi với trần gian,
thành thân với mặt đất chênh vênh, khi tươi thắm phù sa, khi chìm chìm núi
lửa.Màu sắc ngân vang những bài hát thiên thanh, khô khàn sỏi sạn hay lóng lánh
thủy tinh. Nghệ thuật Đinh Cư ờng
nối kết những mặt trời khuya khoắt đang đòi lại bình minh ; chúng rọi chiếu
lên khung vải nỗi đắm say lẫn với u hoài, thêm một thoáng hy vọng thầm kín và ngờ
vực trầm buồn.
Nhưng
cần đồng ý với nhau : sáng tạo nghệ thuật không bao giờ là một hồi tưởng
đến tự nhiên, mà đòi hỏi ý chí, lao động cần mẫn và tìm kiếm miệt mài. Mạch
nước ngầm còn là việc mang nặng đẻ đau –
bề trái trong sáng tác Đinh Cư ờng.
Từ
thời trẻ, từ khi tốt nghiệp trường Mỹ Thuật Huế, 1963, Đinh Cư ờng đã hướng về hội họa
hiện đại và trừu tượng. Anh trả lời báo Thế Giới Tự Do,
1967 : « tôi đã dần dần tước bỏ hết ý niệm về sự vật,
hay nói theo danh từ triết học kinh điển, loại bỏ mô thể, forme, của sự vật để chỉ
còn giữ lại chất liệu, matière, thuần túy của sơn dầu ».
Anh
cho biết thêm về cách thực hiện một bức tranh « luôn luôn khởi đi
trong ánh sáng rực rỡ lúc đầu, như một òa vỡ của hoa ; để rồi lại trở
thành đêm xanh đen, kết thúc những dò dẫm dài hơi, nơi kết liên của ngẫu nhiên
và một tiền định nào đó không hiểu » (ĐC, báo TGTD, tập 16, số 8,
1967, Sài Gòn).
Tự
bạch quý giá này không mâu thuẫn với ẩn dụ « mạch suối ngầm » tôi đã
nêu lên. Lời tâm sự bổ sung thông tin về mặt hoàn tất một họa phẩm, giai đoạn
cuối cùng của tạo tác. Trí tuệ sáng tạo của họa sĩ nhập vào bàn tay nghệ nhân
thực hiện. Đinh Cư ờng
mài dũa, dập xóa, ấp ủ, đậy điệm, đưa những hình thể rực rỡ ban đầu vào không
gian u trầm của nghệ thuật mà anh gọi là « đêm xanh đen ». Tuy vậy
anh vẫn không ra khỏi quy luật thông thường của sáng tạo nghệ thuật, là đưa
những mô hình từ bóng tối của tâm thức ra ánh sáng của trí tuệ, của tư duy lô
gic như đưa hành trình Ulysse trong huyền thoại lên không gian hình học theo
Euclide. Nghệ thuật, bao giờ cũng như bao giờ, vươn từ bóng tối ra ánh sáng.
Không có hành trình ngược chiều.
Aragon
có câu thơ hàm súc :
Những
bông hồng mơ gì trong đêm tối… ?
Liệu
câu hỏi lạ lùng có tìm thấy lời giải trong tranh Đinh Cư ờng ?
Tranh
Đinh Cư ờng,
trong tinh thể, phải chăng là ký ức một đóa hoa hồng đã hiến dâng hương sắc cho trần gian ?.
Và
nghệ thuật trần gian phải chăng là hoài niệm một mùi hương ?
(Nguyên
văn lời giới thiệu bằng tiếng Pháp, tác giả tự phỏng dịch cho báo DNSGTB)
Đặng Tiến
Orleans,
tháng 10.2010
Dinh Cuong, la source résurgente
A
quelqu’un qui me demanda, un jour, de présenter la peinture de Dinh Cuong en un
mot, je répondis par une image : c’est une source résurgente. Réplique
spontanée qui – au fil des années – s’avère comme une vue d’ensemble justifiée,
depuis le processus de la création jusqu’aux œuvres accomplies. Et nous voilà,
ensemble, le demi siècle en un clin d’œil.
Résurgence
de souvenirs épars, de rêves inavoués, de quêtes intellectuelles angoissées,
d’une adolescence tourmentée. Et qui sait, si les formes ne venaient pas de
plus loin, d’une Vie Antérieure que le peintre pourrait évoquer, après le
poète : « J’ai longtemps habité sous de vastes portiques »
ou encore, toujours avec Baudelaire : « J’ai plus de
souvenirs que si j’avais mille ans ».
Source
résurgente : eau souterraine à la recherche de lumière ; et chez Dinh Cuong, de sa
propre lumière, spécifique à chaque moment de ses peintures. Elle vient à la
vie, épousant les aspérités du sol accueillant, alluvial ou volcanique ;
ses couleurs nous chantent leur chanson aérienne, lumineuse, rocailleuse ou
cristalline. L’art de Dinh Cuong est constitué de ces soleils nocturnes, égarés,
qui réclament chacun son aurore et qui donnent à chaque toile autant de ferveur
que de nostalgie, avec une lueur fugitive et discrète d’espérance mélancolique.
Entendons-nous :
l’art en tant que création n’est jamais une naturelle réminiscence, elle exige effort volontaire, travail assidu et recherche
perpétuelle. Résurgence ici, veut dire aussi gestation et souffrance, ce qui
constitue l’autre face dans l’art de Dinh Cuong.
Jeune
peintre, en 1963, à la sortie de l’Ecole des Beaux Arts de Huê, il s’oriente
déjà vers l’art abstrait et moderne, déclarant à la revue The Gioi Tu Do, (Monde Libre), en
1967, « Peu à peu, j’abandonne le concept d’objets réels, pour ne
garder que la matière pure et spécifique de la peinture à l’huile ».
Il
nous livre en même temps sa façon de procéder : « Ma toile débute
toujours dans la lumière éclatante, comme une fleur qui explose, pour revenir à
sa nuit bleue et noire ; résultat qui n’arrivait pas au début, il est seulement
accompli après des longues expérimentations, lieu de convergence du hasard et
d’un destin mystérieux ».
Confidence
précieuse qui ne contredit pas l’image de la source résurgente que j’ai avancée
au début ; elle la complète par l’information quant à la réalisation
technique, qui est la dernière étape de l’œuvre. L’artiste créateur devient
artisan réalisateur. Dinh Cuong polit, lisse, efface, estompe pour renvoyer le
clair éclatant à l’ombre artistique qu’il appelle « sa nuit bleu
noir ». Mais il ne sort pas du processus général de toute création
artistique qui consiste à transmettre les formes du mythos à la lumière du
logos, translatant le voyage d’Ulysse à l’espace Euclidien. L’art, quel qu’il
soit, évolue de l’obscur à la clarté, et non l’inverse.
Louis
Aragon a ce vers profond : « De quoi la nuit rêvent les roses ? »
Question
étonnante. Trouve-t-elle réponse auprès de la peinture de Dinh Cuong ?
Peint-il, par hasard, le rêve des roses, à travers l’imagerie de son imaginaire?
La
peinture de Dinh Cuong, dans son essence, est-elle mémoire d’une rose qui a
livré au monde tout son parfum ?
Et
l’art du monde serait-il autre chose que le souvenir d’un parfum ?
Dang
Tien
