NHỮNG HÒN ĐÁ CỦA NGƯỜI
Một lần nọ lang thang trên
lưới, người viết tình cờ được trông thấy ngôi mộ của James Dean. Trước mộ,
ngoài những bông hoa còn có những hòn đá. Hỏi ra mới biết những hòn đá đó là của
các fans đem tới để tưởng niệm thần tượng điện ảnh của mình. Từ đó, trong những
bài viết tản mạn thỉnh thoảng Nguyễn cũng nói tới những hòn đá tiễn biệt này. Gần
đây, Nguyễn lại gặp những hòn đá như vậy trong cuốn phim Departures (Những cuộc lên đường) của Nhật Bản.
A,
Nguyễn yêu những hòn đá biết bao. Và đôi lần cũng đã cất giữ những hòn đá nhặt
được nơi này nơi khác trên dặm trường nhân sinh. Ở Sông Hàn một lần hồi còn trẻ
cùng bạn tới thăm Thanh Sâm. Ở Cầm Khê khi đi đày vùng gió Mán mưa Tày. Ở
Georgetown, DC, khi cùng Đinh Cường đi uống cà phê La Ruche. Và gần đây, khi tới
thăm phế tích Maya ở Cancun, Nguyễn cũng đã mua một hòn đá cẩm thạch màu xanh
hiện giờ vẫn nằm trên bàn viết cạnh tấm hình con chim màu đỏ với hàng chữ
“Believe in Heavenly Things”. Ôi, những hòn đá kỷ niệm và tưởng niệm ấy nói lên
nhiều lắm về mối tình gắn bó giữa ta và người và cuộc đời này.
Nói
về những hòn đá để đưa người, Nguyễn nhớ lại cuốn phim Departures -bộ phim từng mang về cho điện ảnh Nhật Bản giải Oscar
“Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất” năm 2008. Trong phim cũng có nói tới những
hòn đá gọi là departures stones
Ở thời cổ đại, trước khi phát minh ra chữ viết, con
người tìm và trao những viên đá để bày tỏ lòng mình. Viên đá có bề mặt nhẵn
nhụi sẽ tượng trưng cho một tâm hồn bình lặng, yên ả. Viên đá có bề ngoài thô
ráp, xù xì sẽ ám chỉ nỗi lo lắng, bất an trong lòng. Daigo –nhân vật chính của
Departures- đã giữ bên mình một viên đá như thế bởi đó là kỷ vật duy nhất người
cha anh để lại trước khi ra đi.
|
Bắt
đầu từ triết lý về sự vô ngôn đó, Departures đưa người xem đến với rất
nhiều cuộc khởi hành mà nhân vật chính Daigo (Masahiro Motoki) phải chứng kiến
trong đời. Đó là cuộc khởi hành sang thế giới bên kia của những người chết mà
anh phải làm công việc khâm liệm.
Khai
thác một đề tài hết sức đời thường, giản dị, Departures đã khiến không
ít người xem xúc động. Phim do đạo diễn Yojiro Takita dàn dựng đã vượt qua nhiều
ứng cử viên sáng giá khác như Waltz with Bashir hay The Class để
mang về cho Nhật Bản một tượng vàng Oscar năm ấy.
Nếu
có một bộ phim nào đó nói về văn hoá Nhật và triết lý phương Đông một cách tinh
tế và sâu sắc thì hẳn nhiều người sẽ nhắc đến Departures. Hơn ở đâu hết,
chúng ta được chứng kiến quan niệm đề cao gia đình và lối ứng xử tình nghĩa của
người phương Đông. Những xung đột cha con, những ẩn ức về một gia đình rạn vỡ
thuở thơ ấu đã ám ảnh Daigo cho tới khi cậu trở thành một người đàn ông trưởng
thành.
Daigo
Kobayashi là danh thủ đàn cello chơi trong một ban nhạc nhưng anh đã mất việc
khi ban nhạc này tan rã. Anh và vợ là Mika (Ryõko Hirosue) trở về quê nhà ở
Tokyo và sống trong ngôi nhà thời thơ ấu do mẹ để lại khi bà qua đời hai năm
trước. Trước nhà là tiệm cà phê của cha anh, năm anh lên sáu ông đã bỏ đi mang
theo cô hầu bàn xinh đẹp và không về nữa. Daigo mang mối hận cha trong lòng vì
ông đã bỏ bê mẹ mình. Tưởng như lòng thù hận đã chia cắt vĩnh viễn tình cha con
nhưng đến khi lật dở bàn tay cứng đờ của người cha trước giờ khâm liệm, vẫn thấy
viên đá nhỏ xíu cậu trao cho cha ngày nào, mọi xa cách bỗng dưng được nối lại,
những kỷ niệm bỗng chốc ùa về. Nghĩa tử vẫn là nghĩa tận. Không gì có thể chia
rẽ được tình cảm gia đình, tình máu mủ huyết thống.
Cùng
với tinh thần đó, Departures còn là một ẩn dụ đầy sâu sắc về ý nghĩa của
sự sống và cái chết ở đời theo quan niệm và triết lý phương Đông. Người phương
Đông cho rằng, chết không phải là kết thúc tất cả mà chết chỉ là khởi đầu cho một
hành trình mới sang thế giới bên kia. Chính vì thế mà cần phải chuẩn bị tẩy uế,
thay quần áo mới và trang điểm cho người chết trước khi lên đường. Công việc ấy
đòi hỏi không chỉ sự tinh tế, cẩn trọng trong từng hành động mà còn cần hơn hết
là tình yêu thương.
Daigo
đã phải mất một thời gian để làm quen và học cách làm tất cả công việc của mình
với tất cả tấm lòng . Mỗi cuộc tiễn đưa đều mang đến cho anh những trải nghiệm
và bài học mới về tình cảm gia đình. Có cuộc tiễn đưa trong im lặng, lạnh lẽo.
Có cuộc tiễn đưa trong cay nghiệt, cãi vả và có cả những cuộc tiễn đưa hồn
nhiên, thanh thản như một lời tạm biệt, chúc lên đường bình an. Daigo đã học
cách vượt qua nỗi sợ hãi tầm thường ban đầu để biết quý và nâng niu những điều
mình có, dù đó là người cha tàn nhẫn hay một gia đình không lành lặn mà anh đau
đớn khi nhớ tới.
Mặc
dù nói về cái chết, Departures không hoàn toàn mang màu tối tăm, u ám.
Ngược lại, người xem sẽ bắt gặp vô vàn khung hình tràn ngập ánh sáng và sự sống
thiên nhiên ở xứ sở hoa anh đào. Đó là những cánh đồng tít tắp chim sải cánh
bay, những khu vườn xanh mướt hay những đỉnh núi im lìm nằm quanh năm tuyết phủ.
Nhịp phim chậm và những khuôn hình tĩnh dường như níu người xem sống chậm lại,
thở nhẹ hơn cùng câu chuyện về những cuộc ra đi.
Đặc
biệt, sự tinh tế của người Nhật không chỉ hiện lên qua không gian chủ đạo màu
trắng với cửa gỗ kéo, đèn lồng đỏ hay nếp sinh hoạt tắm nước nóng. Sự tinh tế
còn nằm trong những ẩn dụ đầy sâu sắc về triết lý giữa sự sống - cái chết. Hình
ảnh đàn cá hồi bơi ngược dòng để tìm về nơi mình sinh ra rồi chết là một trong
những hình ảnh gợi nhiều liên tưởng trong người xem.
Với
người viết hôm nay, những hòn đá mà mình đi tìm, nhặt được, cất giữ và trao tặng
người vừa là những vật kỷ niệm vừa mang ý nghĩa tưởng niệm, trong tinh thần Tây
Phương và Đông Phương cùng gặp nhau trên một chặng hành trình. Cho nên tới đây
có dịp Nguyễn sẽ xin phép đặt một viên đá trước bàn thờ bạn Lê Uyên Phương, Nguyễn
Mộng Giác, Nguyễn Xuân Hoàng và Nguyễn Minh Diễm. Còn hai người nữa là Hà Thanh
và Quỳnh Giao -những ca sỹ tài sắc một thời và là bạn thân tình- Nguyễn cũng muốn
gởi tặng mỗi người một viên đá nhân sinh. Ôi, lòng ta mãi mãi vẫn nghĩ tới người
và cõi đời này.
Nguyễn
Xuân Thiệp
