Nội nói họ
Nguyễn mình đông người nhất
làng. Họ có một sào ruộng cho cấy thuê lấy lợi tức dùng sửa
sang từ đường (nhà thờ họ) và cúng giỗ. Cúng
là dâng lễ vật lên thần thánh tổ tiên và giỗ là lễ kỷ niệm ngày chết của người đã mất. Nếu là kỵ
(ngàygiỗ) thường, họ làm
heo và xuất kho hai thúng nếp, nhưng giỗ tổ thì giết bò và xuất bốn
thúng nếp. Nội là tộc trưởng nên việc giỗ họ do nội quyết định.
Trẻ con trong làng hầu như chỉ được ăn thịt ăn xôi vào
những ngày giỗ họ. Sau phần cúng
vái tế lễ, toàn tộc mâm trên chiếu dưới theo vai vế mà nhập tiệc, ăn
uống đồng đều không phân biệt giàu nghèo hay tuổi tác. Đánh chén no nê còn được mang về, mỗi
phần là một gói gồm hai chén xôi đầy úp vào nhau giữa kẹp thịt ba
chỉ.
Tôi mong những ngày
giỗ họ, không phải vì ăn uống mà vì được gặp đám trẻ con và nghe
chúng kể về đời sống đồng nội tôi hằng ao ước. Tôi mơ được như thằng Hụ chăn trâu, buổi
sáng cưỡi trâu ra đồng, chiều về dẫn trâu xuống đầm tắm, dầm nước
và bơi lội thỏa thuê. Tôi say sưa
nghe thằng Tỏi thuật lại những lần trèo cây lấy tổ chim, bắt cả chim
con lẫn chim mẹ về nuôi. Tôi muốn
theo thằng Be vác cần câu ra rạch câu cá rô cá diếc đem về nướng ăn. Chuyện của mấy đứa em họ, cháu họ hay
hơn các bài học Quốc Văn Giáo Khoa
Thư rất nhiều.
Nhân ngày giỗ
họ tôi gặp gia đình anh Đồng. Chị
Đồng đã ngoại ngũ tuần nhưng còn nhanh nhẹn, luôn tay chặt xắt và
nấu nướng trong nhà bếp. Anh Đồng lấy vợ năm lên 14 tuổi, chị lớn hơn
anh một giáp và gánh vác hết việc gia đình từ trong nhà ra ngoài
ngõ nên anh luôn luôn nghe lời chị và chịu tiếng sợ vợ nhất làng. Anh chị chỉ có một đứa con duy nhất là
thằng Đinh bị Tây ruồng bắn chết, để lại đứa con gái là con Chắt và người vợ góa người làng kêu là
mệ (mụ) Đình.
Anh Đồng dắt con Chắt đến trước mặt tôi và bảo
con bé, “Mi đứng đây hầu ôông Bé không được đi mô hết; không nghe tau đập chết.” Con Chắt cùng tuổi với anh tôi mà
bé loắt choắt, thấp hơn tôi nửa cái đầu.
Gầy gò trong bộ áo quần vá chằng vá chịt, con bé co ro như
muốn dấu mấy ngón tay sưng đỏ đầy vết trầy mưng mủ ở bàn tay phải.
Tôi gợi chuyện,
“Răng
tay mi bị vẹc (trầy) rứa?”
“Bữa tê (hôm kia) tui đi mò rạm (cua đồng) ngoài ruộng, thò tay vô hang bị hắn kẹp đau thấy mồ tổ,”
con bé dạn dĩ trả lời.
Con Chắt làm thân với tôi rất nhanh; nó kể hàng ngày đi
hái rau bắt ốc, ra đồng mò tôm mò rạm
giúp mệ (bà) và đẻ (mẹ) nó sống lây lất qua ngày. Mùa gặt thì mót lúa, mùa khoai thì
lượm khoai sâu, và mùa bắp thì bươi tìm bắp lép. Tôi ngạc nhiên,
“Răng
mi không đi học?”
“Ăn còn không có lấy chi mà đi học ôông ơi! Thấy tui bữa đói bữa no ôông tui không đèng (đành) tính bán tui cho nhà ôông Đàm
nhưng tui không chịu; ở nhà ăn rau
ăn cháo với mệ và đẻ tui sướng hơn,” con bé thản nhiên nói.
Mẹ nói bán con
gái cho nhà giàu là cho con đi ở đợ không công suốt
đời mà cùng lắm là được trả hai thúng lúa. Bù lại cô gái có cơm ăn áo mặc, và
nhất là nhà nghèo đỡ một miệng ăn.
Gần một tháng
nay đêm nào tôi cũng chống mắt thức chờ mẹ về. Càng cận Tết việc bán buôn càng bận
rộn nên mẹ về khuya. Nhiều đêm tôi
gượng không nổi ngủ thiếp đi. Có
đêm mẹ mệt về sớm, dọn vén qua loa rồi đi ngủ khiến tôi không thực
hiện được ý định. Hôm nay mẹ về vừa
đúng lúc: tôi sắp bỏ cuộc trùm mền ngủ thì mẹ vào nhà đặt đôi
quang gánh xuống.
Mẹ cởi áo
ngoài mắc lên ghế rồi lấy áo quần ra giếng tắm. Thằng
Gái nằm cạnh tôi ngủ khì, tiếng ngáy o ọ của nội vọng xuống từ
nhà trên, và chị vú cùng thằng
Sáng đi ngủ từ hồi tối. Tôi
rón rén bước sang phòng mẹ, lần tìm túi áo bên phải cài kim băng
ngay ngắn trên áo mẹ.
Hồi hộp nhưng
không run tay vì đã tập mở và cài kim băng nhiều lần, tôi mở gói
tiền của mẹ, rút lấy tờ bạc ngoài cùng, gấp gói tiền để lại trong
túi áo rồi bình tĩnh cài kim băng lại như trước. Trở lại phòng tôi
và thằng Gái, mở cuốn Pháp-Việt
Từ Điển của Đào văn Tập trên kệ sách, tôi dấu tờ bạc giữa bìa
sau và tờ cuối cùng. Xong tôi lên
giường ngủ ngon lành.
Sáng hôm sau mẹ
xuýt xoa than để lạc mất tờ bạc 10
đồng in hình Hoàng
Hậu Nam Phương, vốn liếng một ngày buôn bán. Mẹ tiếc của ứa nước mắt; mẹ chi li
từng tí, từ năm 12 tuổi theo ngoại
đi buôn khắp huyện khắp phủ chưa bao giờ mẹ để mất mát một xu. Nay ma dẫn lối quỉ đưa đường khiến mẹ
mất món tiền to. Chị vú đề nghị,
“Túi
ni (tối nay) mự (thím) mua nải chuối về cúng Thổ Công, biết mô tìm lại tiền.”
“Ờ,
tìm được tau cúng nguyên con gà,”
mẹ đồng ý nhưng không mấy tin tưởng.
Tờ bạc Nam
Phương nằm trong cuốn đại tự điển cho đến ngày ba mươi Tết. Trong lúc cả nhà sửa soạn ăn Tết, nội
bận rộn cúng đón ông bà,và anh Đồng ngồi canh nồi bánh tét ở sau
hè, tôi xin phép mẹ lên nhà ngoại chơi.
Tôi rủ thằng Gái cùng đi
và dĩ nhiên anh từ chối. Ra khỏi
cổng, tôi không lên nhà ngoại mà rẽ xuống nhà anh Đồng ở bìa làng.
Nhà anh là một
túp lều tranh vách đất mỗi bề chừng ba thước cất sơ sài trên bãi
đất vắng vẻ. Nhà trống vì mọi
người ra đồng kiếm ăn từ sáng. Trong
nhà chỉ có cái bếp ba ông táo
ở góc trong cùng, một chiếc bàn nhỏ xiêu vẹo dựa vách, và mấy tấm chiếu
rách cuộn gọn gàng nằm giữa nhà.Tôi vội vàng đặt tờ bạc trên bàn,
lấy hòn đá dằn lên rồi chạy như bay ngược lên nhà ngoại.
Tối Giao Thừa, tôi
lấy bộ áo quần mới vuốt phẳng phiu và đánh xia đôi xăng-đan (sandales)
để ngày mai
mồng một Tết đi đạp đất. Trong giấc ngủ, tôi mơ thấy con Chắt
xúng xính trong bộ áo quần mới.
Nguyễn Ngọc Hoa
11 Tháng Ba, 2013