PHAN TẤN HẢI
Huỳnh
Hữu Ủy in sách mới:
“Mỹ
Thuật Việt Nam Ngày Xưa”
Có thể rằng bạn đã đi du lịch nhiều nơi tại Việt
Nam, đã nhìn ngắm các hình ảnh, tranh tượng ở nhiều đình chùa và
bảo tàng tại quê nhà, đã từng nhìn ngắm tranh dân gian, tranh Đông Hồ,
tranh thờ, tranh Tết… nhưng không mấy ai phân biệt được những chi tiết
dị biệt và do vậy cũng không mấy ai nhận ra các hướng đi hay các thử
nghiệm của nghệ thuật qua các thời đại – thí dụ, tranh tượng về con
rồng thời Lý, thời Trần, khác thế nào với hình ảnh con rồng thời
Lê, thời Nguyễn…
Hay nếu đi ngược xa hơn, có thể bạn đã từng về hình
ảnh con rồng thời Cha Rồng Mẹ Tiên trong huyền sử dân Việt…
Những dị biệt mỹ thuật đó y hệt như mê
hồn trận. Làm sao dò ra được hướng đi của những tâm hồn nghệ sĩ
trong dòng sống dân tộc Việt qua nghệ thuật?
Nhà biên khảo Huỳnh Hữu Ủy đã nỗ lực
viết sách về dòng sống mỹ thuật đó, và đã trình bày cho chúng ta
hiểu được, một phần lớn (với tôi, là phần rất lớn), qua tập biên
khảo “Mỹ Thuật Việt Nam Ngày Xưa” mới xuất bản tuần trước – như thế,
cuốn biên khảo dày 418 trang này đã có một vị trí rất mực độc đáo,
không chỉ cho chúng ta phân biệt được các dòng tranh và tượng truyền
thống tại VN qua các thời đại, nhưng cũng cho chúng ta dò tìm được
những mảng hồn dân tộc Việt.
Đó là một kỳ tích của tác giả Huỳnh
Hữu Ủy vậy. Nơi đây, sự thật là: bản thân tôi (một người vốn đã say
mê tìm hiểu và đã đọc nhiều về văn học nghệ thuật) khi đọc cuốn
này đã học thêm được về mỹ thuật truyền thống VN nhiều hơn là mình
mong đợi.
Sự xuất hiện của họ Huỳnh không bất ngờ,
vì ông đã có một số tác phẩm đã in trước đây. Trong đó, tác phẩm
biên khảo tựa đề “Nghệ Thuật Tạo Hình Việt Nam Hiện Đại” (do VAALA
xuất bản năm 2008) đã trở thành một kinh điển đối với nhiều người
tìm hiểu về nghệ thuật VN – trong đó, các bài viết của Huỳnh Hữu
Ủy tuy có một số nhận xét có thể dẫn tới tranh luận, nhưng các sử
liệu ông đưa ra đã cho chúng ta một sợi chỉ đỏ để dò ra mối dây lịch
sử của dòng chảy nghệ thuật hiện đại VN.
Những nghiên cứu của Huỳnh Hữu Ủy thực ra
không thuần túy là sách vở. Nếu chúng ta đọc, chúng ta có thể nghĩ
rằng tác giả họ Huỳnh là nhà nghiên cứu ưa bay bổng trên mây. Thực
tế, ông còn là một nhà sưu tầm các tập brochure (vựng tập, hay tập
tài liệu giới thiệu) hiếm về rất nhiều cuộc triển lãm từ trước
1975 tại VN.
Nhà biên khảo Huỳnh
Hữu Ủy
Tranh sơn dầu của Lương Văn Tỷ (2011)
Tranh sơn dầu của Lương Văn Tỷ (2011)
Phải say mê nghệ thuật lắm, mới sống và
viết được như Huỳnh Hữu Ủy.
Tôi đã từng quan sát Huỳnh Hữu Ủy trong
một số cuộc triển lãm tranh tại Quận Cam, nơi đó tất cả, hay hầu
hết, các họa sĩ đều là bạn của ông, trong đó có những người ông
thân thiết từ VN trước 1975. Những buổi tiếp tân khai mạc phòng tranh
thường có rượu, có nhạc, có diễn văn… nhưng Huỳnh Hữu Ủy thường
lặng lẽ đi tới đứng trước từng tấm tranh, nhìn lặng lẽ, khuôn mặt
đăm chiêu và rực sáng. Như dường, khi đứng nhìn tranh hay nhìn tượng,
Huỳnh Hữu Ủy đã biến thành đá tảng và rồi từ đá tảng biến trở
lại thành người xem tranh. Như thế, họ Huỳnh như dường đứng nhập
thiền trước các tấm tranh. Và rồi họ Huỳnh bước sang nhìn tấm tranh
kế bên, cứ như thế. Tôi đã thấy như thế, nếu nhớ không nhầm là trong
2 cuộc triển lãm tranh của họa sĩ Rừng; một cuộc triển lãm khi Rừng
thử nghiệm họa pháp Bát Quái với các tảng màu đơn giản trắng, đen,
đỏ… và vài năm sau, Rừng thử nghiệm họa pháp khác với tranh vẽ về
phụ nữ cây lá đa sắc như rừng già…
Từ trái: Nhà biên khảo
Huỳnh Hữu Ủy và họa sĩ Lương Văn Tỷ
trước tòa soạn Việt Báo trong tuần đầu năm. (Photo PTH)
trước tòa soạn Việt Báo trong tuần đầu năm. (Photo PTH)
Huỳnh Hữu Ủy lặng lẽ, nhưng rồi nhiều
tháng sau, hay có khi cả năm sau, chúng ta bắt gặp một bài viết của
Huỳnh Hữu Ủy phân tích tinh tế về những dòng tranh cả mới lẫn cũ,
có khi ông cũng không nhắc gì tới họa sĩ ta hay tây… và rồi chúng ta
lại nhớ mơ hồ rằng những giây phút trầm ngâm của họ Huỳnh trước các
tảng màu sắc thực sự đã vang lên thành tiếng nói trong ông.
Những gì Huỳnh Hữu Ủy viết đều có sức
mạnh như thế, như các dây ngòi nổ để cháy ngún cả năm hay cả nhiều
năm sau mới vang lên thành tiếng.
Trong tác phẩm biên khảo “Mỹ Thuật Việt
Nam Ngày Xưa” gồm nhiều bài viết, nhiều tranh ảnh. Mỗi bài viết là
một công trình nghiên cứu công phu.
Đó không phải là loại bài viết có tính
khẩn cấp để làm đầy các trang nhật báo và rồi 24 giờ sau là bị
quên lãng. Huỳnh Hữu Ủy chưa từng viết dễ dãi; đối với ông, mỗi bài
viết là những trầm ngâm, là những lặng lẽ nhiều tuần, nhiều tháng.
Như bài “Hành Trình của Con Rồng Qua Văn
Hóa và Mỹ Thuật Việt Nam” ở trang 19-53, Huỳnh Hữu Ủy dẫn từ hình
tượng sơ thời, “…từ con cá sấu Việt cổ, con Khú Mường, con Cù dân
gian Việt đến con Rồng truyềnt hống, thì con đường biến hóa đã trải
qua hàng ngàn năm. Khởi từ con cá sấu nguyên mẫu của vật tổ Rồng,
bố Rồng, vua Rồng Lạc, con Rồng đã chuyển hóa để trở thành hình
tượng Rồng tượng trưng quyền uy tối thượng của vua chúa các thời đại
phong kiến, bên cạnh con Rồng dân gian của đình chùa miếu vũ và trong
sinh hoạt thường ngày của nhân dân…”(trang 36).
Những nghiên cứu này của Huỳnh Hữu Ủy
cũng có thể dẫn độc giả tới những bất ngờ khác. Thí dụ, tôi bất
ngờ có thêm một kiến thức mới: lần đầu tiên tôi nhìn thấy bức phù
điêu có ghi chú “H.112. Quan viên cợt nhã các thiếu nữ đang tắm trần
nơi ao sen mùa hè. Đền Đệ Tam, Nam Hà, thế kỷ XVII. Bảo tàng Mỹ
Thuật Việt Nam.” (trang 252)
Hình gì nơi phù điêu này? Đó là hình 3
thiếu nữ đang tắm truồng – trong đó 2 cô đang xõa tóc dài và rửa tóc
nơi ao sen, thiếu nữ thứ ba (gọi lịch sự là tắm trần) đang cầm lá
sen lớn che “nơi nhạy cảm” vì bên cạnh cô là một người đàn ông mặc
trang phục nhà quan đưa tay níu kéo cô này… Không ngờ ông bà mình làm
nghệ thuật rất mực gợi tình như thế. Thay vì lấy 2 tay bụm lại
khoảng đen nhạy cảm trên cơ thể trắng muốt, thiếu nữ trong mỹ thuật
của ông bà mình đã cầm lá sen che lại… Phải chăng đây cũng là biểu
tượng dân tộc?
Và nhiều, nhiều nữa. Mỗi bài viết của
Huỳnh Hữu Ủy là trình bày những cái nhìn lặng lẽ nhưng hóm hỉnh,
tuy ít lời nhưng gợi ra nhiều suy nghĩ…
Nơi Lời Đầu Sách, Huỳnh Hữu Ủy viết,
trích:
“…Mỹ thuật Việt Nam sẽ dễ nhận ra được
ngay qua các chặng đường, từ thời sơ sử, thời đồ đá, thời kim khí,
rất đặc sắc với mỹ thuật Đông Sơn. Rồi sau đêm dài tăm tối dày đặc
của thời Bắc thuộc, nước nhà rạng rỡ bước vào kỷ nguyên độc lập
với mỹ thuật Lý-Trần. Bước đi tiếp của mỹ thuật những triều đại phong
kiến là mỹ thuật Lê-Nguyễn. Rồi bước qua thời mỹ thuật hiện đại,
là một bước nhảy vọt gần như cắt đứt hẳn với nghệ thuật truyền
thống, để chuyển qua một nền nghệ thuật hoàn toàn mới với sự tiếp
thu kỹ thuật và cách nhìn từ phương Tây, với sự hình thành của
Trường Mỹ Thuật Đông Dương ở Hà Nội từ năm 1924…”(hết trích)
Tác phẩm biên khảo này cần thiết cho tất
cả những người quan tâm về mỹ thuật Việt Nam.
Phan Tấn Hải
Nguồn: Sáng Tạo
Sách dày 416 trang Giá 25 dollars
Nhà xuất bản VĂN MỚI, California - 2013
Trình bày: Nguyễn Đồng & Nguyễn Thị Hợp
Đánh máy: Huỳnh Mỹ Nhung
Đây là cuốn sách thuộc loại quí hiếm được viết bởi một tác giả nổi tiếng là người nghiêm túc trong nghiên cứu, chính xác trong ngôn ngữ. Blog Phạm Cao Hoàng trân trọng giới thiệu và rất mong bạn đọc quan tâm đến những công trình như thế này nhằm bảo tồn văn hóa Việt Nam.
Các bạn có thể order sách tại:
NHÀ XUẤT BẢN VĂN MỚI
P.O. Box 287
Gardena, 90248
Điện thoại: (310)366-6867
Fax: (310)366-6967
5 0 8