TRẦN HUIỀN ÂN
Thầy
đã về đầu non
Từ sau tết này, nghe tin thầy Võ
Hồng trở bệnh nặng, chúng tôi có chuẩn bị tinh thần để nhận tin “ra đi”, một
việc sẽ đến, sắp đến, không thể nào tránh được. Nhưng chiều nay nhận tin, sự
chuẩn bị ấy lập tức bị lung lay chao đảo. Thế là hết, từ nay tôi vĩnh viễn
không được gặp thầy nữa, không được nghe ông nói chuyện với cách xưng hô “qua/em”, kèm theo nụ cười nửa miệng khó
phân biệt khen chê.
Tôi được gần
gũi với nhà văn Võ Hồng đến nay đã hơn 60 năm, từ thuở là một cậu học trò buổi
đầu bậc trung học quần đùi chân đất. Ông thầy dạy môn quốc văn với bàn tay tài
hoa vừa giảng giải vừa minh họa đã lôi cuốn cả thế hệ chúng tôi say mê văn
chương, dù sau này không mấy đứa đi theo cái nghiệp ấy. Tính thầy khoan hòa mà
nghiêm minh, không nặng lời nhưng những lời quở trách có một chút dí dỏm, một
chút mỉa mai đủ làm cho học trò trong sự kính mến có một phần sợ sệt không
nhỏ.
Khi tôi đến
tuổi trưởng thành, tập tễnh vào làng văn, cùng có bài trên một tạp chí, tất
nhiên không còn sự sợ sệt ấu thời, nhưng khi ngồi đối diện với thầy, được thầy
gọi là “em”, xưng “qua”, vẫn nhìn thầy là một thần tượng.
Chúng tôi đón nhận tập truyện “Hoài cố
nhân” tác phẩm đầu tiên của thầy được xuất bản như một tin mừng, cảm thấy mình như cũng được truyền cho niềm hãnh diện. Chúng tôi sống với những
làng xóm được thầy nhắc đến, cùng nhau đi tìm người mẫu thực của các nhân vật,
và không ít những trang thư cho nhau nhắc mãi đến thầy. Những tác phẩm sau đó
của thầy tôi đều được đọc, có lẽ không sót tập nào, cả tập thơ và những câu
trầm tư ngắn gọn, không nhớ hết tên sách, nhẩm lại mấy quyển tâm đắc nhất,
ngoài Hoài cố nhân có Lá vẫn xanh, Hoa bươm bướm, Như cánh chim bay, Người về đầu non, Khoảng mát,
Chúng tôi có mặt, Trầm tư v.v...
Một cách thật
chí công thì cách nhìn như thế cũng có phần thiên lệch, bởi chúng tôi đã đọc
nhà văn qua một ông thầy. Nhưng tiếp xúc với những độc giả hoàn toàn khách quan
thì sự mến mộ nhà văn Võ Hồng còn hơn cả chúng tôi. Võ Hồng viết bằng cả tấm
lòng nhân hậu, những vùng quê ông miêu tả nhiều nơi thật nghèo khó khô cằn,
nhưng dưới ngòi bút của ông dàn trải sự bao dung trìu mến, những nhân vật của
ông cho dẫu là “phản diện” vẫn được tha thứ, thông cảm. Một điều hơi “lạ” là
những chàng trai của Võ Hồng luôn luôn nhút nhát trước tình cảm, luôn luôn tỏ
ra mình là người “quân tử”, không dám “dấn thân” nên đa số đều “thất tình”,
nhưng rất chung tình, ôm ấp những mối sầu cảm đơn phương.
Phải chăng đó
là do cuộc sống của ông? Chịu cảnh gà trống nuôi con khá sớm, không dám tục
huyền, vì lo sợ điều gì? Lo sợ không tìm lại được hạnh phúc đã mất, lo sợ cho
tương lai các con, lo sợ một điều tiếng, hay lo sợ những chuyện có thể xảy ra
mà cũng có thể không xảy ra, cái kiểu lo sợ của những người ưa suy nghĩ? Chúng
tôi chịu, không “khai thác” được điều gì ở thầy, nhiều lúc ông đang nói cười
vui vẻ bỗng lim dim đôi mắt mơ màng như nhập định.
Có điều chúng
tôi biết rõ là ông rất khắt khe trong cách viết, luôn luôn đòi hỏi sự
trong sáng trong văn phong để chuyển tải sự trong sáng của tâm hồn tác giả. Ông
cũng rất khắt khe với các bản in, luôn luôn phàn nàn về những lỗi in sai, những
lỗi biên tập ẩu. Ông dùng bút tự sửa hoặc làm bản đính chính đầy đủ trước khi
tặng sách. Những lần như vậy tôi thấy ông nhăn nhó tỏ vẻ rất khó chịu.
Ai đến thăm
ông vào những năm tháng cuối đời đều có chung một cảm nghĩ không dám nói ra.
Các con ông ở xa, một mình lặng lẽ trên căn gác với sách vở và sách vở. Nhìn
nét mặt rạng rỡ của thầy khi chúng tôi đến thăm, cách dẫn dắt khéo léo như níu
kéo để có thời gian trò chuyện, thái độ bịn rịn không muốn tiễn khách, chúng
tôi hiểu thấu sự cô đơn của thầy. Song, đâu dễ gì thầy để lộ ra. Thầy có nói về
thầy Trần Sĩ là sư tử rừng Hóc Lá, thì thầy ít nhất cũng là một cọp
bạch dưới chân núi A-Man, dễ gì để cho chúng tôi bắt mạch. Có một người tự
nguyện đến săn sóc thầy, liệu có an ủi được thầy, có lấp được những trống vắng
để đem lại cho thầy một khoảng mát.
Tôi thật tình cảm phục trước sự hi sinh lớn lao ấy.
Núi A-Man Ảnh: Trần Huiền Ân
Với tôi, và nhiều bằng hữu, thầy Võ Hồng, nhà
văn Võ Hồng tất nhiên không phải là một người “hoàn hảo” (đã là con người không
ai hoàn hảo cả), không phải truyện ngắn nào, bài thơ nào của thầy chúng tôi
cũng tán đồng, cũng thích, nhưng muốn học hỏi nhân cách thân ái, bao dung,
khiêm tốn của ông, muốn noi theo gương ông cần cù, nhẫn nại, nghiêm cẩn trong
sáng tác, là việc không thể nào chúng tôi mong làm được.
Trần Huiền Ân
(20gi.31/3/2013)
Lê Công Minh Đỗ Chu Thăng Trần Huiền Ân và nhà văn Võ Hồng
Tuy Hòa 1970
KÍNH VIẾNG THẦY – NHÀ
VĂN VÕ HỒNG
NHƯ CÁNH CHIM BAY,
NGƯỜI VỀ ĐẦU NON tìm
KHOẢNG MÁT
THỜI GIAN... GIÓ CUỐN,
CÂY RỪNG TRẦM MẶC LÁ VẪN
XANH
* * *
NGƯỜI VỀ ĐẦU NON bên CON
SUỐI MÙA XUÂN có KHOẢNG MÁT,
BÔNG HỒNG và HOA BƯƠM
BƯỚM
CHÚNG TÔI CÓ MẶT, cùng
NGẬM NGÙI TAY VẪY,
thấy CÂY RỪNG TRẦM MẶC
mà LÁ VẪN XANH
(Học trò: Trần Huiền
Ân)
1 4 3
