Diễm xưa, ca khúc TCS 1960 minh họa đinhcường
Diễm xưa là một bài hát nổi tiếng của cố nhạc
sỹ Trịnh Công Sơn viết năm 1960, được phát hành
trong băng nhạc Sơn Ca 7, lấy từ ý "Diễm của những ngày
xưa". "Diễm xưa" cũng được dịch ra tiếng Nhật dưới nhan đề 美しい昔 (Utsukushii mukashi) và được
Khánh Ly trình bày ở hội chợ Osaka năm 1970. "Diễm xưa" còn được đưa
vào chương trình giáo dục về môn văn hóa Việt tại một trường đại học ở Nhật
Bản. Đại học Kansai Gakuin cũng có một cuốn sách viết về bài "Diễm
xưa" có kèm theo DVD để tiện cho việc nghiên cứu của sinh viên. Bài hát
còn được đài truyền hình NHK chọn làm bản nhạc chính cho một bộ phim về cuộc
hôn nhân giữa một người đàn ông Nhật lấy người vợ Việt Nam.
Bài
hát viết về một người con gái tên Ngô Thị Bích Diễm.
Trịnh Công Sơn đã kể lại:
Thuở ấy có một
người con gái rất mong manh, đi qua những hàng cây long não lá li ti xanh mướt
để đến Trường Đại học Văn khoa ở Huế.
Nhiều ngày,
nhiều tháng của thuở ấy, người con gái ấy vẫn đi qua dưới những vòm cây long
não. Có rất nhiều mùa nắng và mùa mưa cũng theo qua. Những mùa nắng, ve
râm ran mở ra khúc hát mùa hè trong lá. Mùa mưa Huế, người con gái ấy đi qua
nhạt nhòa trong mưa giữa hai hàng cây long não mờ mịt...
Nhà cô ấy ở bên
kia sông, mỗi ngày phải băng qua một cây cầu rồi mới gặp hàng long não để đến
trường.
Từ ban công nhà
tôi nhìn xuống, cái bóng dáng ấy đi đi về về mỗi ngày bốn bận. Thời buổi ấy
những người con gái Huế chưa hề dùng đến phương tiện có máy nổ và có tốc độ
chóng mặt như bây giờ. Trừ những người ở quá xa phải đi xe đạp, còn lại đa số
cứ đến trường bằng những bước đi thong thả hoàng cung. Đi để được ngắm nhìn, để
cảm thấy âm thầm trong lòng, mình là một nhan sắc. Nhan sắc cho nhiều người
hoặc chỉ cho một người thì có quan trọng gì đâu. Những bước chân ấy từ mọi phía
đổ về những ngôi trường với những cái tên quen thuộc, đôi khi lại quá cũ kỹ.
Đi để được
những con mắt chung quanh nhìn ngắm nhưng đồng thời cũng tự mình có thì giờ
nhìn ngắm trời đất, sông nước và hoa lá thiên nhiên. Long não, bàng, phượng đỏ,
muối, mù u và một dòng sông Hương chảy quanh thành phố đã phả vào tâm hồn thời
con gái một lớp sương khói lãng mạn thanh khiết. Huế nhờ vậy không bao giờ cạn
nguồn thi hứng. Thành cổ, đền đài, lăng tẩm khiến con người dễ có một hoài niệm
man mác về quá khứ hơn và một phần nào cũng cứu rỗi cho con người ta khỏi vành
đai tục lụy. Và từ đó Huế đã hình thành cho riêng mình một không gian riêng,
một thế giới riêng. Từ đó con người bỗng đâm ra mơ mộng và ước mơ những cõi
trời đất như không có thực.
Nhưng thật sự
thực và mơ là gì? Thật ra, nói cho cùng, cái này chỉ là ảo ảnh của điều kia. Và
với những ảo ảnh đó đã có một thời, khá dài lâu, những con người lớn lên trong
thành phố nhỏ nhắn đó đã dệt gấm thiêu hoa những giấc mơ, giấc mộng của mình.
Đó cũng là thời gian mà mỗi sớm tinh mơ, mỗi chiều, mỗi tối, tiếng chuông Linh
Mụ vang xa trong không gian, chuyền đi trên dòng sông để đến với từng căn nhà
khép hờ hay đang đóng kín cửa.
Thời gian trôi
đi ở đây lặng lẽ quá. Lặng lẽ đến độ người không còn cảm giác về thời gian. Một
thứ thời gian không bóng hình, không màu sắc. Chỉ có cái chết của những người
già, vào mùa đông giá rét, mới làm sực tỉnh và bỗng chốc nhận ra tiếng nói thì
thầm của lăng miếu, bia mộ ở những vùng đồi núi chung quanh.
Trong không
gian tĩnh mịch và mơ màng đó, thêm chìm đắm vào một khí hậu loáng thoáng liêu
trai, người con gái ấy vẫn đi qua đều đặn mỗi ngày dưới hai hàng cây long não
để đến trường. Đi đến trường mà đôi lúc dường như đi đến một nơi vô định. Định
hướng mà không định hướng bởi vì những bước chân ngày nào ấy dường như đang
phiêu bồng trên một đám mây hoang lạc của giấc mơ.
Người con gái
ấy đã đi qua một cây cầu bắc qua một dòng sông, qua những hàng long não, qua
những mùa mưa nắng khắc nghiệt, để cuối cùng đến một nơi hò hẹn. Hò hẹn nhưng
không hứa hẹn một điều gì. Bởi vì trong không gian liêu trai ấy hứa hẹn chỉ là
một điều hoang đường. Giấc mơ liêu trai nào cũng sẽ không có thực và sẽ biến
mất đi.
Người con gái
đi qua những hàng cây long não bây giờ đã ở một nơi xa, đã có một đời sống
khác. Tất cả chỉ còn là kỷ niệm. Kỷ niệm nào cũng đáng nhớ nhưng cứ phải quên.
Người con gái ấy là "Diễm của những ngày xưa".
Nguyễn Đắc Xuân tả Diễm của Trịnh:
Khoảng năm
1962, gia đình Trịnh Công Sơn gặp khó khăn kinh tế, gian phố lớn ở đường Phan
Bội Châu (Ngã Giữa) phải sang cho người khác và qua thuê một căn hộ ở tầng một
dãy lầu mới xây ở đầu cầu Phủ Cam (Nhà số 11/3 Nguyễn Trường Tộ. Hằng ngày Trịnh Công Sơn đứng trên lầu ngắm các cô nữ
sinh đi qua cầu Phủ Cam, đi dọc theo đường Nguyễn Trường Tộ đến trường Đồng
Khánh. Trong đám xuân xanh ấy có cô Ngô Thị Bích Diễm - con gái thầy Ngô Đốc
Kh.- người Hà Nội, dạy Pháp văn tại trường Đồng Khánh và trường Quốc Học Huế.
Bích Diễm giống bố, người dong dõng cao, nét mặt thanh tú, bước đi thong thả
nhẹ nhàng. Con người của Diễm rất hợp với cái tên Diễm và cũng thích hợp với
tâm hồn bén nhạy của Trịnh Công Sơn.
Anh yêu Diễm mê
mệt. Những ngày không thấy Diễm đi qua anh đau khổ vô cùng. Anh trông thấy con
đường trước nhà “dài hun hút cho mắt thêm sâu”. Nhưng anh cũng biết gặp Diễm để
nói lên nỗi đau ấy không phải là chuyện dễ.
Thầy Ngô Đốc
Kh. - thân sinh của Diễm, là một ông giáo rất nghiêm. Ông không thể chấp nhận
một anh chàng chưa có bằng Đại học, tóc dài, cằm lún phún râu chuyện trò với
các cô con gái đài các của ông. May sao lúc ấy họa sĩ Đinh Cường thuê nhà ở gần
nhà Diễm để làm xưởng vẽ. Hai bạn canh chừng những khi thầy giáo có giờ dạy, mà
Diễm đang ngồi ở nhà học bài thì hai bạn liền “liều” mình qua thăm. Những lần
liều đầy mình ấy, có khi Diễm tiếp, có khi Diễm để cho người nhà tiếp và cũng
có khi đang có bố ở nhà, Diễm tránh để cho khách ngồi chơi xơi nước rồi tự ý ra
về. Khác với Ph.Th. (em ruột của ca sĩ Hà Thanh), Diễm biết Trịnh Công Sơn yêu
mình và trái tim cô nhiều khi cũng rung động. Nhưng lúc ấy Diễm không thể vượt
qua được sự nghiêm khắc của gia đình để nói cho tác giả Ướt Mi biết điều đó.
Trịnh Công Sơn
trút hết nỗi lòng yêu Diễm vào bài Diễm Xưa như sau nầy Sơn đã kể lại nhiều
lần. Có một điều lúc ấy Sơn không để ý: Những lúc Trịnh Công Sơn đến nhà Diễm,
thì Dao A. - em gái của Diễm còn là một cô bé, nhỏ hơn Diễm đến bốn năm tuổi,
chạy loăng quăng theo chị. Không ngờ chỉ mấy năm sau Dao A. trở thành một thiếu
nữ xinh đẹp với khuôn mặt bầu bĩnh, dễ thương khác thường. Với cái cầu đã bắc
từ hồi yêu Bích Diễm, nay Bích Diễm đã vào học Đại học ở Sài Gòn, tâm hồn của
Sơn qua cây cầu cũ, nói như Đinh Cường “Sơn lại da diết với cái dáng vẻ khoan
thai, áo lụa vàng của Dao A. để rồi thất vọng, để rồi...”.
Khác với những
lần yêu trước, thất vọng về Dao A., Trịnh Công Sơn không bắt nhạc của anh phải
mang cái gánh thất tình của anh. Không ngờ hai mươi năm sau, trải qua bao nhiêu
dâu bể, từ bên Mỹ, Dao A. trở về Việt Nam tìm Trịnh Công Sơn. Không rõ Dao A.
nói gì với Sơn, và còn gì nữa không, mà anh đã rất hài lòng với thực tại “Hai
mươi năm xin trả nợ dài, Trả nợ một đời em đã phụ tôi” (Xin Trả Nợ Người).
Trong hai mươi năm ấy, Dao A. đã có gia đình, đã hiểu rõ cuộc đời, nên “hết
phụ” tình Trịnh Công Sơn. Như Đinh Cường đã viết: “Tháng cuối cùng trước khi
Sơn mất, Dao A. về thăm, suốt tuần sáng nào A. cũng đến ngồi trên chiếc xe lăn
của Sơn, chỉ còn biết nhìn Sơn, cho đến chiều tối mới về nhà.” Trịnh Công Sơn
yêu Dao A. phải trải qua hai mươi năm mới “nhận” được lời đáp. Tuy đã quá muộn,
nhưng trên cõi đời này có mấy ai
được yêu và được nhận có một khoảng cách dài lâu đến thế đâu!
Hồi ức của Hoàng Tá Thích, em rể của Trịnh:
...ngày ngày người con gái mang tên Diễm
trong chiếc áo lụa trắng của trường Đồng Khánh, vẫn thường đi ngang, băng qua
cầu, rẽ tay mặt về nhà. Hình ảnh người con gái thùy mị mang nét kín cổng cao
tường rất cổ điển đó đã làm cho anh không ngày nào không nhìn xuống đường chờ
đợi:
Lụa áo em qua
phủ mặt đường
Gót nhỏ xanh
xao tựa khói sương
Diễm mang đến
cho anh một mối tình nhẹ nhàng và lãng mạn như hai chữ Diễm xưa. Có hôm thức
dậy muộn, nhìn thấy bên cửa sổ có cài một nhành dạ lý hương, anh biết người đẹp
đã đi qua nhà mình. Và mỗi lần thức dậy anh đều mong nhìn thấy cành hoa cài
trên cửa: "Chiều nay còn mưa, sao em không lại, nhớ mãi trong cơn đau vùi,
làm sao có nhau, hằn lên nỗi đau, bước chân em xin về mau".
Giáo sư Bửu Ý, đã kể lại một câu chuyện
tình về Sơn và Diễm:
Ngày xưa, cây
cầu Phủ Cam tuy ngắn nhưng đầy duyên nợ. Trịnh Công Sơn ở căn gác tầng 2, số
nhà 11/03 đường Nguyễn Trường Tộ. Hàng ngày, chàng cứ đứng lấp ló sau cây cột,
lén nhìn một người đẹp. Nàng đi bộ từ bên kia sông, qua cầu Phủ Cam, dạo gót
hồng dưới hàng long não, ngang qua chỗ Sơn ở là chàng cứ sướng ran cả người.
Một tình yêu “hương hoa” kéo dài cho đến cuối đời chàng. Sau này, mỗi một mối
tình tiếp theo của Sơn đều có hình ảnh cô gái đó. Tên cô là Diễm, người đã tạo
cảm xúc cho Sơn sáng tác vô số bản tình ca bất hủ.
Bài "Diễm xưa" được dịch ra
tiếng Nhật dưới nhan đề Utsukushii mukashi và được Khánh Ly trình
bày ở hội chợ Osaka năm 1970.
Bản Utsukushii mukashi đã trở nên một trong
10 tình ca hay nhất mọi thời đại của Nhật Bản.
Bản Utsukushii mukashi do
ca sĩ Yoshimi Tendo trình bày đã xếp hạng 11 trong 20 ca khúc hay nhất trên
kênh cáp của Nhật Bản năm 2004.
Năm 2004 "Diễm xưa" là nhạc
phẩm Á Châu đầu tiên được Đại học Kansai Gakuin đưa vào chương trình giáo dục
của mình trong môn Văn hoá và Âm nhạc.
Nguồn:
WIKIPEDIA
Nhạc Trịnh Công Sơn
Tiếng hát Khánh Ly
1 4 1
