LỮ QUỲNH
NHỮNG
KỶ NIỆM
VỀ
MỘT THỜI Ý THỨC
(Nhân hội thảo về Văn Học Miền Nam 1954- 1975)
Lữ Quỳnh
Năm mươi năm kể từ ngày mà Lữ Kiều, Lữ Quỳnh, Trần Hữu Ngũ, Hoài
Linh ở tuổi mười bảy, mười tám ngồi lại với nhau bàn chuyện văn nghệ, chuyện
làm báo. Ngày mà những tác phẩm của Camus,
của Sartre bắt đầu nhập vào miền Nam. Ngày mà tôi
còn nhớ, cuốn Ý Thức Mới trong
Văn Nghệ và Triết Học của
Phạm Công Thiện được lớp trẻ đón đọc nồng nhiệt.
Ngẫm lại mỗi thế hệ có nếp sống, nếp nghĩ khác nhau. Quan niệm về
tình yêu mỗi thời mỗi khác. Thú đọc, chơi sách cũng vậy.
Nhớ những buổi chiều mùa hạ ở Huế, như đã hẹn nhau, tôi và Lữ Kiều
đạp xe vào thôn Vân Dương. Từ ngôi nhà của bạn có dây leo bờ tường, có vườn hoa
hồng xinh xắn, số 66 Lê Lợi, chúng tôi qua Ðập Ðá lộng gió, rẽ phải theo con
đường làng nhỏ hẹp dọc bờ sông. Cuối đường, băng qua vài đồng ruộng vừa gặt xong,
chỉ còn trơ chân rạ vàng úa, đến nhà Trần Hữu Ngũ. Ðôi khi chúng tôi phải chờ
bạn từ đồng xa đi về.
Bộ bàn ghế đặt ngay chái hiên nhà đầu tiên đi vào, là nơi ba chúng
tôi ngồi bàn chuyện đặt tên cho tờ báo, tờ “tạp chí” với nội dung thơ văn, tham
luận, cả mục sinh hoạt văn học trong nước! Sau nhiều buổi chiều đi về như
thế, tờ báo đước chọn tên GIÓ MAI ( tiền thân của tạp chí Ý THỨC sau này ).
Gió Mai viết tay, đánh máy. Bìa nghiêm túc, đẹp mắt. Ðóng xén cẩn
thận. Ra định kỳ 2 tháng, tuy phổ biến hạn hẹp, nhưng tờ báo được chuyền tay
nhiều người. Ðược góp ý, được khích lệ. Thời gian không lâu sau, Gió Mai thêm
sự cộng tác của Nguyên Minh, Châu Văn Thuận, Hồ Thủy Giũ, Nguyễn Mậu
Hưng, Hồ Thanh Ngạn…
Tiếp theo nhiều biến cố lịch sử, chiến tranh,trong đó có sự dấn
thân của bạn bè. Mỗi người theo một phía, có chọn lựa và không có chọn lựa.
Nhưng nợ văn chương vẫn đeo bám anh em nhóm Gió Mai. Có những dịp họp mặt hiếm
hoi, anh em thường trao đổi nhau về sáng tác. Cho đến năm 1969, khi Lữ Kiều từ
Phú Quốc; Lữ Quỳnh, Châu Văn Thuận từ Qui Nhơn; Hồ Thủy Giũ từ rừng núi Thường
Ðức Quảng Nam; Nguyên Minh, Trần Hữu Ngũ ở Phan Rang có cuộc tụ hội bàn chuyện
làm báo. Tờ Gió Mai được đổi tên: Tạp chí Ý Thức. Và, tòa soạn theo
chân người viết. Ấn
loát do Nguyên Minh và Trần Hữu Ngũ. Tuy in ronéo, tờ báo được trình bày rất
đẹp và phổ biến khá rộng rãi. Nhóm chủ trương lúc này thêm các bạn Lê Ký
Thương, Ðỗ Nghê (Ðỗ Hồng Ngọc ), Trần Hoài Thư, Võ Tấn Khanh.
Cùng thời điểm này tập truyện ngắn, tác phẩm đầu tay của
Trần Hoài Thư, Nỗi Bơ Vơ Của
Bầy Ngựa Hoang, được Ý Thức
ấn hành. Một công trình không phải không khó khăn.
Qua năm 1970, một quyết định quá bất ngờ do Nguyên Minh đề xướng
với nhóm chủ trương: tạp chí Ý Thức xin giấy phép ấn hành ở Sài Gòn. Mỗi tháng
2 số ( bán nguyệt san). Dược sĩ Nguyễn Thị Yến, một bạn thân, đứng tên chủ
nhiệm. Thế là số báo ra mắt ngày 01-10-1970 dưới tiêu đề Bán Nguyệt San Văn Học
Nghệ Thuật Ý Thức với
truyện ngắn Lữ Quỳnh, Trần Hoài Thư, Ngụy Ngữ, Nguyên Minh; Truyện dài Từ Kế
Tường; Kịch Lữ Kiều; Ðọc sách: Quê Người của Dương Nghiễm Mậu; Xuôi dòng:
Beethoven; Xã luận: Từ Chiến Khu về Hà Nội của Châu Văn Thuận. Nhà tổng phát
hành Ðồng Nai nhận phát hành 7000 số. Nhóm chủ trương lúc này mở rộng, thêm:
Ngụy Ngữ, Nguyễn Mộng Giác, Lê Văn Ngăn, Trần Hữu Lục.
Bên cạnh Bán Nguyệt San Ý Thức, cơ sở còn thành lập nhà xuất bản Ý
Thức và nhà phát hành Hàm Thụ. Nhà xuất bản bao gồm nhiều tủ sách cho từng bộ
môn như tủ sách Văn học Nghệ thuật, Dịch thuật, Tuổi thơ…Trong mấy năm đầu của
thập kỷ 70, Nhà xuất bản Ý Thức đã lần lược ấn hành nhiều tác phẩm của Ðỗ Nghê,
Lê Ký Thương, Trần Hoài Thư, Lữ Quỳnh, Nguyên Minh, Nàng Lai. Nhiều bản dịch
văn học và lịch sử của Trần Quang Huề, Nguyên Thạnh, Minh Quân, Lê Ký
Thương…Tất cả sách mới in và tạp chí Ý Thức từ số 7 trở đi do nhà phát hành Hàm
Thụ đảm trách (Ý Thức 6 số đầu vẫn do nhà tổng phát hành Ðồng Nai).
Vì những thành viên trụ cột công tác ở khắp nơi, không thể hội tụ
để tập trung chăm sóc tờ tạp chí, nên Bán nguyệt san Ý Thức qua năm thứ
hai có phần chệch hướng, không còn là tờ báo vốn có tiếng dấn thân tích cực,
chống lại thứ văn nghệ salon, viễn mơ tràn ngập lúc bấy giờ. Thư ký tòa soạn và
trị sự không kham nổi bài vở và điều hành nhân sự, tờ Bán nguyệt san Ý Thức số
24 phát hành xong thì đình bản. (sau hơn hai năm góp mặt với các tạp chí
văn học ở Thủ đô ).
Bây giờ giữa năm 2008 này nhìn lại, nhóm chủ trương tạp chí Ý Thức
đã phiêu bạt khắp nơi, thật khó để hình dung ra một buổi họp mặt như ngày nào!
Nhưng, không như Nguyễn Mộng Giác nghĩ “40
năm qua, từ những thanh niên hăm hở đi tìm một giải pháp cho thời thế và cho
văn chương, họ đã bắt đầu trở thành những ông già chậm rãi, mỏi mệt, cuộc vui
hằng ngày không phải là những hăm hở mở đường phá núi, mà là ngồi lặng yên bên
chồng sách cũ”(*). Họ, tuy
tuổi tác có cao, sức khỏe không còn như ngày nào, nhưng vẫn giữ liên lạc với
nhau, vẫn trao đổi chuyện văn chương, vẫn viết lách, in ấn: một Trần Hoài Thư ở
New Jersey miệt mài với Thư
Quán Bản Thảo, ra sức bảo vệ “di
sản văn hóa miền Nam” bằng
nhiều tuyển tập đáng nể; Một Nguyên Minh sáng tác đều đặn, dồi dào hơn thời làm
thư ký tòa soạn; Một Ðỗ Hồng Ngọc xuất bản tác phẩm đều đặn hàng năm; Một
Lữ Kiều lúc nào cũng ấp ủ nội dung về một tờ tạp chí.
Các bạn đang ở Sài Gòn còn bị hạn chế nhiều mặt, nhưng biết đâu,
trong và ngoài nước, một ngày không xa, tên tạp chí Ý Thức lại xuất hiện, cùng Ban biên tập
mở rộng thêm một lần nữa.
Lữ Quỳnh
California, August 2008
Edit lại December 4- 2014
(*) Tựa Tập
truyện Cát Vàng
