Nguyễn Tường Giang
Cái ấm đất và bộ
chén trà
Nguyễn Tuân tặng
Thạch Lam
Trời mới vừa hửng sáng, đám sương mù
dầy đặc từ đêm hôm trước như có linh hồn của một người yêu công việc thấy được
ánh sáng đầu ngày đã vội vàng tản mát trên mặt nước Hồ Tây, như những người thợ
cần mẫn vội vã đến nơi làm việc. Phía trong làng hoa Yên Phụ, những người trồng
hoa đã bắt đầu gánh sản phẩm của những ngày lao động vội vã đi về phía đê Yên
Phụ rồi tản mát đến các khu họp chợ để phân phát hương thơm và mầu sắc cho
những thiếu nữ mộng mơ. Trên đê Yên Phụ lúc đó, người phu xe cũng vừa ngừng
chạy, đặt hai cái càng xe xuống mặt đường. Một người đàn ông tầm thước mặc đồ
âu tây trắng, đội mũ phớt trắng chậm rãi bước khỏi xe. Ông cẩn thận ôm trên tay
một cái bọc vải mầu nâu gụ, dặn dò thời gian người phu xe trở lại đón rồi thong
thả đi xuống đê, rẽ vào con đường làng nhỏ ngược chiều với những gánh hoa đủ
mầu sắc. Qua cái đình có vẽ hình một con hổ vàng vằn đen, phía trước đình là
một cái ao dài và nhỏ còn vương lại mấy lá sen tàn, ông nhẹ nhàng đẩy cánh cổng
gỗ của căn nhà đầu tiên trên đường. Đó là một căn nhà tranh vách đất nằm bên
cạnh Hồ Tây, một bụi tre khẽ lay động trước nhà và ông nhìn thấy phía bên nhà
ngó ra hồ những cành liễu rủ xuống lấp lánh lá còn ướt sương. Ông đứng trước
cửa nhà bằng tre, khẽ gọi: chị Lân, chị Lân. Cánh cửa hé mở, một người đàn bà
nhỏ nhắn vấn tóc trần thò đầu ra: à anh Tuân, anh đến chơi sớm. Nhà tôi đang ở
phòng viết, mời anh vào chơi. Người đàn ông bước vào nhà, để cái bọc vải trên
mặt bàn bằng gỗ, cũng vừa lúc đó chủ nhân ở căn phòng nhỏ bước ra. Chủ nhân
người gầy, cao, nét mặt thanh tú, đôi mắt sâu và lông mày rậm. Hai người bắt
tay nhau: anh ngồi chơi, lâu không thấy anh tới tưởng anh lại đi giang hồ đâu
xa. Hai người ngồi xuống hai chiếc ghế mây ở hai đầu bàn, người khách mở gói
vải bầy ra mặt bàn một bộ đồ trà và một hộp trà nhỏ: xin chị cho một ấm nước
sôi. Chủ nhà tò mò ngắm nghía bộ đồ trà: một cái ấm trà mầu đỏ chu sa, một cái
đĩa bàn lòng chảo bằng sứ men trắng dưới lòng đĩa có vẽ hình những con kỳ lân
với những cái đuôi dài quấn vào nhau, tựa như một tấm bản đồ cổ. Một cái chén
tống và một chén quân có cùng một họa hình như cái đĩa bàn, còn một chén quân
khác vẽ cảnh bốn người ngồi trong thuyền ngoạn cảnh bên bờ nước có những tảng
đá lớn có một cái cây nhỏ vươn ra. Trên thành chén quân này có bẩy chữ Tầu, ắt
hẳn là một câu thơ. Chủ nhân cười hỏi: không biết đây có phải là bộ đồ trà trong
“những cái ấm đất” và “chén trà trong sương sớm” chăng. Tôi nào có nghi ngờ
những điều anh viết đâu. Khách biết là chủ nhân chỉ hỏi đùa, ông vẫn cảm cái ơn
tri ngộ của một người bạn văn cùng nòi tình khi viết những lời phê bình cảm
động cuốn truyện ngắn ông mới in. Tôi cũng có việc sắp phải đi xa nên đến cùng
anh uống vài chén trà từ biệt. Cũng xin để tặng anh bộ đồ trà của gia đình. Khi
nào anh uống trà sẽ nhớ đến Nguyễn này. Một cái hỏa lò đã được mang lên cùng
một cái ấm đồng, than trong hỏa lò đã đỏ lửa, bọt than nổ tí tách. Khách mở hộp
trà Thiết Quan Âm mới tìm mua được hôm qua rồi khéo léo và từ tốn pha trà. Hai
người im lặng thưởng thức trà rồi nhẹ nhàng nói những chuyện văn chương chữ
nghĩa. Họ có nhiều chuyện để nói với nhau bởi đó là hai nhà văn cùng tuổi, cùng
thời, cùng nổi tiếng vì những bài viết sâu sắc và tinh tế về nghệ thuật ẩm thực
và những thú vui tao nhã xưa và nay. Cả hai cùng mới dứt bỏ được ả phù dung,
một người vừa in Ngọn Đèn Dầu Lạc, người kia đã có trong tay bản thảo Mười Năm
Đèn Lửa. Phải chăng họ là Bá Nha Tử Kỳ của Văn Chương.
Tôi vẫn thường tưởng tượng một cảnh gặp
gỡ như vậy giữa Nguyễn Tuân và Thạch Lam. Mẹ tôi khi còn sống không bao giờ (và
có lẽ cũng vì tôi không hỏi) nói về cái buổi Nguyễn Tuân đến nhà tặng Thạch Lam
một bộ đồ trà. Chỉ có lần thấy mẹ tôi bầy cái ấm trà và cái đĩa có ba chén trà
men trắng vẽ hình lam xanh trên bàn thờ vào một ngày giỗ Thạch Lam, bà nói với
chúng tôi: cái ấm trà và mấy chén trà này do nhà văn Nguyễn Tuân tặng cậu, hồi
còn sống cậu quý lắm. Tôi nhớ đó là những ngày chúng tôi đã vào ở trong Nam và
tôi mới chập chững ở ngưỡng cửa trung học, mới bắt đầu lạc lõng vào thế giới
văn chương tiền chiến, biết đôi điều về Thạch Lam và Tự Lực Văn Đoàn. Tôi vẫn
chưa bao giờ tự hỏi và tìm hiểu bộ đồ trà này lưu lạc ở đâu, từ ngày Thạch Lam
mất đi, ngày 27 tháng sáu năm 1942, ba ngày sau khi tôi ra đời. Sau khi cha tôi
mất, mẹ tôi chỉ nán ở lại căn nhà cây liễu cạnh Hồ Tây đôi ba tháng, bà tôi vì
thấy cảnh nheo nhóc của ba đứa cháu nội, cho người đón chúng tôi về trại Cẩm
Giàng và giao cho mẹ tôi làm quản gia cho trại. Ở đây ba chị em chúng tôi đã
sống những ngày tháng êm đềm cho tới khi phong trào toàn quốc kháng chiến bùng
nổ. Lúc đó bà nội tôi đã xuất gia, khi ở chùa, khi về thăm trại. Khi phong trào
tiêu thổ kháng chiến được phát động, gia đình tôi đã theo đoàn người tản cư
chạy ngược lên miền bắc, dần dà đến trú ngụ ở một làng nhỏ và rất nghèo vùng
Nhã Nam, Yên Thế. Trong những ngày đầu của cuộc tản cư gia đình tôi được cho ở
tạm trong một căn buồng nhỏ, gần gian chứa thóc của một gia đình miền quê tốt
bụng. Theo lời chị tôi kể, một hôm mẹ tôi trở lại Cẩm Giàng để xem xét tình
hình, khi trở về thì căn buồng chúng tôi tạm trú đã bị cháy hết, những di tích
kỷ niệm của gia đình như hình ảnh, sách vở và những trang bản thảo của Thạch
Lam đều tan thành tro bụi. Gia đình chúng tôi đã sống hơn ba năm ở cái làng Đìa
heo hút, tôi nhớ là cả gia đình chui rúc trong một căn lều nhỏ, là nơi chủ nhà
ngày trước dùng để cất những dụng cụ nhà nông. Căn lều mái tranh vách đất, cửa
liếp lỏng lẻo, những ngày mưa mái nhà bị dột và tôi hay ngồi nhìn những bong
bóng do nước trên mái gianh nhỏ xuống cái rãnh ngoài cửa liếp. Tôi không nghĩ
lúc đó mẹ tôi mang theo bộ đồ trà mỏng manh dễ vỡ, mặc dù mẹ tôi vẫn có một cái
tay nải mầu nâu nhưng tôi chưa bao giờ mở ra xem trộm. Tôi tự hỏi nếu mẹ tôi có
bộ đồ trà quý giá đó, bà có chịu bán đi cho một người giầu có trong làng để qua
cơn nghèo túng, bữa đói bữa no, cơm ăn trộn khoai trộn sắn của chúng tôi hay
không. Cho đến khi bà nội tôi dò hỏi và tìm được gia đình tôi, khi theo người
dẫn đường trở về Hải Phòng, ngày nghỉ đêm đi, tôi còn nhớ có những đêm nấp
trong bãi tha ma thấy những viên đạn lửa như ma trơi bay ngang dọc trên đầu. Ở
Hải Phòng rồi dọn về Hà Nội cho tới khi di cư vào Nam, gia đình tôi thay đổi
chỗ ở ít nhất cũng bốn năm lần, lần nào cũng chỉ sống trong một căn buồng bé
cỏn con, tôi chưa một lần nhìn thấy bộ đồ trà.
Cái ấm trà và những cái chén trà, trong
khoảng thời gian dài hơn một giáp tuổi đã lưu lạc ở đâu. Những người có thể soi
sáng vào cái phần đời còn u tối của chúng giờ đây đã không còn nữa, những thắc
mắc, tìm tòi về những kỷ niệm, biến cố liên quan đến một con người bao giờ cũng
được nhớ tới một cách muộn màng. Phải chăng khi mẹ con chúng tôi dời bỏ trại
Cẩm Giàng với những ngày tháng êm đềm, bà nội tôi, người đã bỏ bao nhiêu công
lao tạo dựng một nơi chốn để con cháu có những ngày tụ họp, nghỉ ngơi, đã trở về
để nhìn thấy căn nhà thân yêu một lần chót, đã vội vã thu vén những kỷ vật của
gia đình, bà đã nhìn thấy bộ đồ trà của đứa con bà yêu thương nhất nhưng mệnh
yểu, bà đã bỏ những di vật đó trong cái tay nải nâu sòng của một người xuất
gia. Từ đó, bộ đồ trà của một thời dĩ vãng đã lách cách đi theo bà nội tôi, ẩn
náu dưới những mái chùa Đào Xuyên, Bối Khê vùng Hưng Yên để trốn tránh bộ đội
Việt Minh đang tìm dấu vết gia đình Nguyễn Tường Tam, rồi về Thành yên ổn trong
ngôi chùa Hai Bà Trưng phường Đồng Nhân, Hà Nội, nơi tôi đã được ăn oản ăn
chuối cúng Phật hơn hai tháng trời, vì cái mạng cao số phải nương nhờ cửa Phật
để người thân được độ trì, rồi cùng theo đoàn người di cư vĩ đại vào miền Nam.
Bà tôi lúc tạm trú ở chùa Văn Thánh Thị Nghè, chỉ cách nơi gia đình tôi trú ngụ
có một cái cầu rất ngắn, và cũng có lẽ đó là lúc bộ đồ trà được giao lại cho mẹ
tôi, để cái linh hồn của Thạch Lam mỗi lần giỗ tết, sống lại cái quá khứ ở Hồ
Tây.
Tôi thừa hưởng cái ấm trà và bộ chén
trà từ ngày mẹ tôi mất. Hàng năm anh tôi vẫn làm giỗ Thạch Lam và nhiều năm
chúng tôi cũng không quên để bộ đồ trà trên bàn cúng. Chúng tôi vẫn coi ngày
giỗ là ngày tụ họp trong gia đình và họ hàng thân quen, và sự gặp gỡ bây giờ
lại là ngày chúng tôi nhắc nhở nhiều đến mẹ chúng tôi hơn là Thạch Lam. Chúng
tôi hay nhắc nhở tới những thức ăn cúng bà sửa soạn một cách chu đáo và ngậm
ngùi, như bà đang sửa soạn bữa ăn hàng ngày cho Thạch Lam và không bao giờ bà
quên mua một bó hoa cẩm chướng để tưởng nhớ người xưa. Chúng tôi cũng không
quên rót đầy hai chén trà để lên bàn cúng và cái ấm trà hiện diện như một phần đời của Thạch Lam. Tại
sao tôi lại được giữ bộ đồ trà, có lẽ là khi mẹ tôi mất đi, anh tôi vẫn còn độc
thân và vợ tôi đã sinh cho bà ba đứa cháu nội. Tôi có đôi lần mang cái ấm trà
ra ngắm nghía, nhất là sau khi đã đọc khá nhiều lần cuốn Vang Bóng Một Thời của
Nguyễn Tuân. Khi đọc đến đoạn văn: “Cái ấm của cụ quý lắm đấy. Thực là ấm Thế
Đức mầu gan gà. Thứ nhất Thế Đức gan gà, thứ nhì Lưu Bội, thứ ba Mạnh Thần. Cái
Thế Đức của cụ, cao nhiều lắm rồi. Cái Mạnh Thần song ẩm của tôi ở nhà, mới
dùng nên cũng chưa có cao mấy”, tôi cũng tò mò nhìn vào lòng cái ấm đất xem có
mấy lớp cao và cũng có lần úp ấm trà xuống bìa một cuốn sách để xem miệng vòi
với quai và gờ miệng ấm có cắn sát vào mặt bằng của bìa sách hay không, và đôi
lần cầu kỳ hơn, thả cái ấm trà vào chậu nước xem có nổi đều, cân nhau không
triềng như Nguyễn Tuân đã mô tả trong truyện “Những Chiếc Ấm Đất”. Vào khoảng
năm 1974, tôi nhờ một người bạn thông chữ Hán đọc dùm hai cái triện chữ Tầu ở
trôn chiếc ấm và sung sướng như bắt được vàng khi biết đó đúng là cái ấm trà
hiệu Thế Đức. Một người sưu tầm đồ cổ đến xem cái ấm trà và cái đĩa cùng ba cái
chén uống trà, đã trả giá bằng số lương hai tháng làm việc của tôi như một bác
sĩ trong nhà thương, nhưng một vật kỷ niệm trong gia đình, lại là một cổ vật đã
được đưa vào văn chương, tôi sao đành lòng rời xa.
Tôi bây giờ đã trên tuổi bẩy mươi, cái
tuổi cổ lai hi, mới ngẫm nghĩ rằng mọi việc trên đời, từ sống chết, danh phận,
giầu nghèo đến tình nghĩa vợ chồng, cha con, bằng hữu, đều có thể buộc vào chữ
nghiệp, chữ duyên. Bộ đồ trà đối với tôi, nếu có linh hồn, hẳn phải nợ nần nhau
lắm. Cuộc tao loạn nước mất nhà tan năm 1975, gia đình tôi vì may mắn đã di tản
trong những ngày cuối cùng của chiến tranh, nhưng ra đi với hai bàn tay không
đã là một ân sủng của đất, trời. Những năm tháng đầu tiên trên xứ người, phải
bắt đầu lại bằng những bước tập tễnh trong đời sống, dĩ nhiên tôi không bao giờ
bận tâm đến bộ đồ trà. Chỉ trong một tích tắc đồng hồ quyết định, những của cải
vật chất, những sách vở quý giá còn phải bỏ lại huống chi những vật mong manh
như một bộ đồ trà. Sách báo tôi in, bản thảo của nhiều truyện ngắn chưa đăng
báo, giấc mơ văn chương tôi hằng ấp ủ, bây giờ đều tan như bọt nước. Cái gánh
nặng gia đình trước mặt đã giữ chặt đôi chân tôi trên mặt đất, xích vào cái
thực tế của một đời người. Không định trước, một người chị họ đã sống lâu trên
đất Pháp cùng người bạn trai cho biết sẽ đến thăm tôi, sau khi ghé qua Hoa
Thịnh Đốn. Lúc đó gia đình tôi đang cư ngụ ở một tỉnh nhỏ vùng tây nam tiểu
bang Nữu Ước trong cảnh giúp đỡ của họ đạo Tin Lành, và cũng trên đường người
chị muốn đến thăm thác Niagara. Một sự ngạc nhiên không bao giờ tôi có thể nghĩ
tới, là trong những tặng vật chị mang đến cho tôi lại có bộ đồ trà, cái ấm trà
và bộ chén trà tôi đã quên bẵng đi như đã quên những vật thân yêu khác. Qua
những thư từ liên lạc, hồi đó còn rất khó khăn, với anh tôi và với gia đình bên
ngoại, không thấy ai nhắc nhở tới bộ đồ trà tôi đã bỏ lại trong nhà. Có thể nào
trong những ngày tháng hốt hoảng của một thành phố không có tương lai, mẹ vợ
tôi đã mang về những đồ đạc, sách vở tôi để lại và trong khi phải đốt hoặc bán
chợ trời những cuốn sách chuyên môn hay văn nghệ, những dụng cụ y khoa, bà đã
vì một lý do nào đó giữ lại bộ đồ trà di vật của gia đình tôi để trao lại cho
anh tôi. Trong những ngày vật đổi sao dời, bị tước đi tất cả những công lao vun
xới cùng tự do và nhân phẩm của một con người, bà chị dâu đã phải bương chải
bán dần những tài sản ngoài chợ trời để lo cho lũ con mọn và người chồng trong
trại học tập, bộ đồ trà vẫn bám lấy gia đình chúng tôi, như một phần thân thuộc
của Thạch Lam. Có thể trong hoàn cảnh của một tương lai mờ mịt, không có hy
vọng gì về một cuộc xum họp, người chị dâu tôi đã gói ghém bộ đồ trà kỷ niệm
trong gia đình, chuyển đi qua một đại dương cách trở, cái ranh giới giữa kìm
kẹp và tự do, như một lời trăn chối. Bộ đồ trà phải lìa bỏ quê hương ấy chắc
cũng có lúc đau lòng, trong khi phải lưu lạc nửa vòng trái đất từ Sài Gòn qua
Ba Lê đến Hoa Thịnh Đốn, rồi dừng lại ở một tỉnh nhỏ heo hút chỉ có dăm ba
người đồng hương, cái đĩa bàn đựng chén trà, như một người mẹ muốn che chở mấy
đứa con, đã vỡ đi một góc. Tôi nhìn những mảnh sứ vụn rời rạc của chiếc đĩa,
đau như có ai cắt vào tay. Vợ chồng tôi đi tìm mua năm bẩy loại keo dán đồ sứ,
loay hoay cả nửa ngày trời để gắn lại những mảnh vỡ và nghĩ rằng đã có bao
nhiêu sự đổ vỡ trong đời không có gì hàn gắn được.
Cái ấm đất và bộ chén trà từ đó lại lẽo
đẽo theo tôi hơn một nửa đời người. Hơn một nửa đời người của tôi đã dành cho
một nơi cư trú không phải là đất nước quê hương, và cái trênh của ngày tháng dễ
đến năm mười năm lại ngả về phần đất này. Trong cái khoảng thời gian đếm dài
trên con số nhưng lại rất ngắn trong phần linh hồn, tôi đã phải dời nơi ăn ở ít
nhất cũng nhiều hơn những ngón trên một bàn tay, bộ đồ trà đã có lúc được gói
trong những mảnh vải xé, trong giấy nhật trình hay được bầy trong tủ kính ở
phòng ăn phòng khách. Tuyệt nhiên, nếu tôi nhớ không lầm, chưa có lần nào tôi
dám mang ra hầu tiếp bạn bè hoặc pha một ấm trà uống một mình. Có một cái gì
thiêng liêng đâu đó, như âm hồn bao nhiêu người xưa cũ còn quẩn quanh đã khiến
tôi biến một vật gia dụng thành một món đồ thờ. Vả chăng, giữa những tháng ngày
vật lộn vì mưu sinh ở xứ người, bạn bè cũ mới, mấy ai có thể nhàn rỗi ngồi nhâm
nhi chút hương thơm của trà, bàn chuyện lễ nghĩa ở nơi mà người ta có thể biến
thời gian thành hiện kim. Cũng có một khoảng thời gian khá dài, sau khi đã quân
bình được cuộc sống, tôi cũng sa đà vào những cái vụn vặt của thú uống trà. Tôi
cũng đi tìm mua những ấm trà được tạo dáng khác nhau, những ấm trà có khắc rồng khắc phượng thay đổi mầu
sắc khi chất nước sôi thấm vào cái phần da thịt của ấm, tôi cũng la cà ở các
trà thất khi du lịch ở Trung Hoa để cố tìm những hương vị trong trí tưởng và
khi đến Hàng Châu, thủ phủ trà, tôi đã dám tiêu pha mua mấy lượng Ngự Trà, nếu
so sánh theo cân lượng, chắc cũng xấp xỉ với giá vàng cùng thời. Nhưng không có
gì bằng là có một người bạn được gọi là tri kỷ để có thể cùng ngồi thưởng thức
một ấm trà nhỏ trong một ngày tuyết rơi, thì hỡi ơi, không lẽ tôi lại là cái
người tri kỷ của chính tôi. Cái ấm trà và bộ chén trà trong những năm gần đây,
thật sự tôi cũng không biết đã ẩn nấp ở đâu trong nhà. Cái tủ kính để trưng bầy
mấy bức tượng quý bằng thạch cao, đồ trang trí pha lê và những ấm trà tôi sưu
tập, vợ tôi đã đem cho người con gái mới mua nhà. Vợ tôi, như mọi người phụ nữ
đảm đang khác, có cái tài tình là cất giữ những món đồ quý giá ở những nơi mà
không sao tìm ra được. Cũng đã khá lâu, kể từ khi cứ năm bẩy tháng lại nghe tin
một người bạn cũ hay một người trạc tuổi mình lặng lẽ ra đi, ở cái tuổi mà mỗi
buổi sáng thức dậy đã là một hạnh phúc cuộc sống tặng cho riêng mình, tôi đã có
lần tụ họp bốn đứa con để bàn về cái sự chia phần những hiện vật còn lại ở
trong nhà, dăm ba cái đồng hồ cũ có tên hiệu, mấy thùng rượu vang của các vùng
sản xuất danh tiếng, năm mười bức tranh của một số họa sĩ Việt Nam còn sống hay
đã chết, các bức tượng bằng sứ hay thạch cao… Riêng có bộ sưu tập những phác
họa của Nguyễn Gia Trí và bộ đồ trà của Nguyễn Tuân tặng Thạch Lam, tôi luôn
luôn muốn giữ lại để góp một phần nhỏ trong những di vật cho một viện bảo tàng
hay nhà lưu niệm Tự Lực Văn Đoàn, khi các cơ sở này được thành lập và quản trị
bởi những người yêu văn hóa nghệ thuật và có thiện tâm.
Tôi sẽ không có cơ hội cặm cụi viết
những dòng chữ về cái ấm đất và bộ chén trà của Nguyễn Tuân tặng Thạch Lam để
có dịp nhìn lại và tìm hiểu về món kỷ vật đã có cái duyên theo tôi trên một nửa
thế kỷ, nếu cách đây khoảng một tháng Nguyễn Tường Thiết, người anh họ tôi, đã
không gọi tôi hỏi han về bộ đồ trà này. Thiết nói với tôi: cái ấm đất Nguyễn
Tuân tặng Thạch Lam là một chuyện thú vị lắm chứ, sao ông không viết vài hàng
về nó. Thiết cho tôi biết lần đến thăm tôi cách đây hơn nửa năm, chủ yếu để
nhìn tận mắt cái ấm đất mà Nguyễn Tuân đã tỉ mỉ tả trong truyện ngắn của ông,
nhưng lại vì những chuyện đâu đâu quên đi không hỏi tới. Đối với tôi, cái ấm
đất và bộ chén trà nhiều khi không còn hiện diện, mà chỉ là những kỷ niệm liên
hệ đến cha tôi, mẹ tôi, căn nhà tranh ở Hồ Tây và người văn sĩ tài hoa Nguyễn
Tuân một lần đến thăm, một thời nào đó đã xa, đã xa xôi lắm như chỉ có trong
giấc mơ. Vợ tôi, sau cả ngày lục lọi, cuối cùng cũng tìm ra cái ấm trà và bộ
đĩa chén để trong một cái túi nhựa dấu sâu trong giá sách, mà thời buổi này
chẳng còn mấy ai có thì giờ để đọc một cuốn sách in. Tôi nhìn thấy bộ đồ trà,
lòng ngẩn ngơ như gặp lại một người bạn cố tri nhớ mà không muốn gặp. Đã từ lâu
tôi đã quên đi những thú uống trà, nghe nhạc, đọc sách. Cái giấc mộng văn
chương một đời người tôi tơ tưởng, giờ đây thật lòng tôi chỉ muốn quên đi. Tôi
chỉ muốn giữ gìn sức khoẻ để sống nốt cái đời của một người già cả, bệnh hoạn,
không còn muốn làm phiền đến cả chính mình. Nhưng cái đĩa bàn đựng chén trà sau
những lần di chuyển hay vì những đường hàn gắn đã quá lâu, lại phơi bầy những
mảnh vụn ngổn ngang. Trong khi vợ tôi loay
hoay vá lại những mảnh vỡ, tôi tò mò ngắm nhìn những họa hình trong lòng đĩa và
trên thành chén, mấy cái chữ Tầu ở trôn đĩa và chén có vẻ giống nhau, và bảy
chữ Hán in trên một cái chén quân lạc điệu chắc hẳn là một câu thơ, tôi chợt tự
hỏi không biết cái xuất xứ của các vật nhỏ nhắn, xinh đẹp và cổ xưa này. Nhân
có một người bạn trẻ thông thạo chữ Hán, đã từng cho tôi coi những bài thơ làm
bằng tiếng Hán của anh, tôi vội vã gói cái ấm đất và bộ chén trà đến nhờ anh
đọc dùm. Anh cho tôi biết đôi điều về cái chất đất sét đặc biệt có trộn cát ở
huyện Nghi Hưng vùng Giang Tô, nơi đã sản xuất những ấm trà Thế Đức, Lưu Bội,
Mạnh Thần. Hai chữ Nội Phủ ở trôn đĩa và chén là sản phẩm đồ sứ men lam Huế
(bleus de Hué) đặc thù của thời kỳ mạt Lê/Trịnh Sâm qua nhà Tây Sơn và kéo dài
đến mấy triều đại đầu tiên của nhà Nguyễn Gia Long. Tôi độ chừng những cổ vật
này cũng đã có số tuổi trên dưới hai thế kỷ, đã được nâng niu nhẹ nhàng bởi
những ngón tay khéo léo của dòng họ Nguyễn Tuân, và một ngày nào đã xa, cụ tú
Hải Văn Nguyễn An Lan đã ngồi uống trà, khề khà kể những chuyện vang bóng một
thời cho người con cả tài hoa, người con đã mang trong người dòng máu giang hồ
như một chứng tích của gia đình, Nguyễn Tuân.
Nguyễn Tuân, một người cầu kỳ và khinh
bạc, Thạch Lam, một người trầm lặng và khó tính, tôi vẫn không hiểu hoàn cảnh
nào đã đưa hai người văn sĩ tài hoa của hai dòng bút pháp khác biệt đến với
nhau. Giữa tháng sáu năm 1940, Thạch Lam viết bài phê bình cuốn Vang Bóng Một
Thời của Nguyễn Tuân trên báo Ngày Nay. Nhà thơ Đinh Hùng, một người bạn trẻ
thường xuyên có mặt ở nhà Thạch Lam, chỉ gặp Nguyễn Tuân ở đó có một lần, ắt
hẳn cái giao tình giữa hai người không phải chỉ đếm bằng những lần gặp gỡ. Mười
lăm năm sau cái chết của Thạch Lam, tháng bẩy năm 1957, giữa cái thời văn nghệ
miền Bắc đang sôi động về vụ Nhân Văn Giai Phẩm, cái thời mà những tác phẩm văn
chương của nhóm Tự Lực Văn Đoàn như Khái Hưng, Nhất Linh, Hoàng Đạo, Thạch Lam
bị coi như cấm kỵ và phản động (một người bạn tôi gặp ở Hà Nội năm 1994, hiệu
trưởng một trường nữ trung học nổi tiếng, đã kể cho tôi nghe khi còn ở đoàn
thanh niên Tiền Phong, chỉ vì chép tay truyện Dưới Bóng Hoàng Lan của Thạch Lam
mà bị kiểm thảo nặng nề), Nguyễn Tuân đã vì lý do nào viết bài ca tụng văn
chương Thạch Lam. Rồi ba mốt năm sau, năm 1973, Nguyễn Tuân đề tặng Thạch Lam
bài tùy bút Giò Lụa của mình và một tháng sau viết về Cốm, phải chăng sau bao
nhiêu thăng trầm của cuộc đời, ông chợt động lòng nhớ đến người bạn xưa của Hà
Nội Ba Mươi Sáu Phố Phường.
Cái ấm đất và bộ chén trà của Nguyễn
Tuân tặng Thạch Lam, cuối cùng, như hai người tri kỷ cùng im lặng thưởng thức
cái hương vị của một ấm trà ngon, chính là chứng cớ lặng lẽ cho một tình bạn âm
thầm và sâu xa, mãi mãi giữ kín ở trong lòng.
10:50 tối ngày sáu tháng mười năm 2013
Nguồn: Xuân Người Việt (2014)
