Saturday, August 1, 2015

1887. HUỲNH HỮU ỦY Tưởng nhớ họa sĩ Ngọc Dũng

              

TƯỞNG NHỚ
HỌA SĨ NGỌC DŨNG

Huỳnh Hữu Ủy

Chân dung Ngọc Dũng
dinhcuong



Trong đời tôi, tôi thấy có một điều may lớn là người nào mà tôi có lòng yêu mến và quý trọng thì trước sau gì cũng được gặp. Có người thì được gặp gỡ và trở thành quen biết lâu dài, có người chỉ được gặp thoáng qua nhưng cũng để lại nhiều ấn tượng đẹp. Họa sĩ Ngọc Dũng là trường hợp thứ nhì ấy. Từ thời niên thiếu, xem tranh của ông, tôi rất thích; rồi đọc một bài viết của Nguyễn Trung trên tạp chí Văn Nghệ khoảng giữa thập niên 60, ghi nhận khuôn mặt, đời sống và thế giới hội họa của Ngọc Dũng, tôi càng hết sức thích thú, và cho mãi tới vài năm gần đây mới tình cờ được gặp. Gặp nhau lần đầu, nhưng đã như rất thân thiết, và cũng đã nói được với nhau nhiều điều. Có lẽ vì bầu khí nghệ thuật của ông đã quá quen thuộc với tôi chăng? Hay phần nào cũng vì dáng vẻ thanh nhã, nhẹ nhàng và điềm đạm của ông càng làm cho tôi thêm nhiều phần yêu mến.
Trước năm 1975, Ngọc Dũng là một khuôn mặt nổi bật của hội họa Sài Gòn, đặc biệt trước thời điểm của sự xuất hiện của nhóm Hội Họa Sĩ Trẻ. Từ năm 1953, ở Hà Nội, ông đã bày tranh chung với Duy Thanh, nhưng sau khi di cư vào Nam, ông mới thực sự nổi bật. Đề cập tới nghệ thuật tạo hình Việt Nam hiện đại thì nhất định phải đề cập đến các nhà điêu khắc và họa sĩ của Sài Gòn của 20 năm 1954-1975. Mà đề cập đến nghệ thuật hiện đại của Sài Gòn thì không thể nào không nhắc đến ba khuôn mặt Duy Thanh, Ngọc Dũng, Thái Tuấn, những người nghệ sĩ di cư ấy, quy tụ chung quanh nhóm Sáng Tạo, đã góp nhiều phần làm mới nền nghệ thuật hiện đại của đất nước. Cái mới của họ vốn đã tiềm tàng từ đất Bắc, nhưng trong đợt sóng di cư vào Nam, trong một tình hình hết sức mới mẻ, có lẽ cái dục dã, thúc đẩy của lịch sử đã đưa họ đến những cách phát biểu mới, phù hợp với đòi hỏi của tình thế và thời đại mới. Dĩ nhiên, nói rằng nghệ thuật của họ mới mẻ, có nghĩa là phải nhìn họ trong tình hình của gần nửa thế kỷ trước để xem xét những vận động đổi mới của họ như thế nào đối với nền nghệ thuật của đất nước, chứ không thể đứng trong thời điểm hiện nay mà nói thế này, thế khác được. Cũng tựa như ngày nay, đọc thơ Thanh Tâm Tuyền chẳng thấy gì lạ, nhưng lúc bấy giờ thì quả là quá lạ lùng, có người thích thú, phấn khích, hạnh phúc trong những cảm hứng thi ca đã hoàn toàn vượt ra thế giới cũ kỹ, quen thuộc trước đây; ngược lại có nhiều người trợn trừng mắt, giận dữ, la ó, phản đối, kết án, miệt thị dữ dội. Ngày nay, xem lại tranh của Ngọc Dũng, Duy Thanh, Thái Tuấn, bút pháp của họ cũng chỉ là dừng ngang mức hậu ấn tượng, hoặc là dã thú, tượng trưng, siêu thực. Nhưng vào thời điểm đó, người xem tranh chỉ mới loanh quanh với cái đẹp từ các tác phẩm được sinh sản từ trường Mỹ Thuật Đông Dương, ổn cố và chải chuốt với nghệ thuật ấn tượng là chủ yếu, thì những người nghệ sĩ ấy đúng là đã mang lại nhiều cái đẹp mới; đáp ứng với yêu cầu đổi mới trong tâm hồn và cảm quan người thưởng ngoạn.
Ngọc Dũng sinh hoạt với nhóm Sáng Tạo và Văn Nghệ rất tích cực, sáng tác mạnh, triễn lãm nhiều lần ở Sài Gòn và vài thành phố lớn khác của miền Nam. Ngọc Dũng là người rất mê vẽ phố, gần như Bùi Xuân Phái với với những băng màu về phố Hà Nội ở miền Bắc. Trong một phòng triễn lãm tranh của ông, ngoài chân dung những thiếu nữ, bóng dáng phụ nữ khỏa thân, khuôn mặt những người bạn, những tĩnh vật thì hầu hết đều là tranh về phố. Không chỉ là những khu phố lớn ở đô thị, mà cả những ngóc ngách của các xóm lao động, những mái nhà ủ dột, bên những trụ điện đường, dưới những hàng giây điện chăng mắc là một đề tài khá đầy cảm hứng của ông. Đó là cảm giác tôi còn giữ mãi đến ngày nay khi bước vào một phòng tranh của Ngọc Dũng hơn 40 năm trước, bày ở Nha Thông Tin Huế, ngay nơi chân cầu Trường Tiền ánh bạc bắc qua dòng sông thơm tĩnh lặng và êm đềm.
Nói đến tranh phố của Ngọc Dũng là nói đến một thế giới rất phố của riêng Ngọc Dũng, cũng như nói đến tranh phố Hà Nội của Bùi Xuân Phái thì phải nói đến "phố Phái" như chữ dùng của Nguyễn Tuân. Hà Nội phố vốn đã là một biểu hiện văn hóa, nhưng Hà Nội phố qua mắt nhìn Bùi Xuân Phái thì đã trở nên một biểu hiện văn hóa khác của một nghệ sĩ lớn của đất nước thời hiện đại. Trở lại với những khu phố, những xóm nhà của Ngọc Dũng cũng vậy. Nơi những hẽm phố của Ngọc Dũng, chúng ta thường gặp những tảng màu hơi tối, mà ngay cả những màu tươi sáng cũng dường như đã trầm xuống khá kín đáo,, và những đường nét biểu hiện, đôi lúc hoang dại một chút, tự nó đã phô ra một thế giới đầy sinh động và thường ít khi có con người xuất hiện ở đây. Bút pháp hoàn toàn khác hẳng Bernard Buffet, nhưng ở điểm vắng bóng con người thì rất giống nhà danh họa này. Nhà cửa, ngõ hẽm, trụ điện đường, một vài bóng cây tự nó đã có tiếng nói linh hoạt riêng, không cần viện đến sự có mặt của con người. Ở tranh tĩnh vật của Ngọc Dũng cũng vậy; tĩnh vật của Ngọc Dũng là thế giới riêng hoàn toàn của ông. Bình hoa trên cái bàn vuông trải chiếc khăn ca-rô, mấy bông hoa cắm vượt thoát cao một chút, ấm nước và lò lửa để trên nền nhà gần chân bàn, đấy là đề tài một bức tĩnh vật của Ngọc Dũng. Cái thế giới ấy gọi là "tĩnh vật" nhưng chẳng tĩnh chút nào, trong cái im lặng có run rẩy, xao động, như hòa hợp cả hai mặt đối lập ấy để tạo nên một không khí thơ mộng biết chừng nào. Những đường cong chấm phá và vài nét thẳng thoải mái, giản dị, màu sắc êm dịu, nồng ấm, ngã sáng xám, gợn lên màu đỏ ẩn chìm. Ánh sáng bên ngoài không tác động chút nào lên tấm tranh là điều kiện cơ bản để dựng nên một bầu khí riêng. Và những thiếu nữ của Ngọc Dũng cũng vậy, dáng dấp mảnh mai, cổ hơi cao nhưng rất quân bình, hòa hợp. Những thiếu nữ Việt trang nhã ấm cúng và kín đáo ấy đã một thời chinh phục biết bao nhiêu tâm hồn yêu cái đẹp, đến với hội họa Ngọc Dũng.
Năm 1954, theo các làn sóng di cư, Ngọc Dũng đi về phương Nam, lập nghiệp ở Sài Gòn, đóng một vai trò đặc biệt trong nền nghệ thuật mới của đất nước, góp nhiều công trình tim óc, những tác phẩm đẹp mà hẳn nhiên là trong ký ức của những người yêu thích nghệ thuật vẫn còn lưu giữ những hình ảnh độc đáo và sáng tạo ấy. Năm 1975 Ngọc Dũng lại phải di cư một lần nữa,lần này xa hơn nhiều, xa đến nửa vòng trái đất, và định cư ở Mỹ. Người ta tưởng rằng Ngọc Dũng sẽ làm được việc nhiều trong tình thế mới,bởi vì rất rõ ràng trên vùng đất đai rộng lớn mênh mông này, từ nghệ thựat cổ điển đến các hình thức hiện đại nhất của nhânlọai đều có cơ hội phát triễn và nói tiếng nói của riêng mình. Hơn thế nữa, những trung tâm nghệ thuật lớn của „u châu dường như cũng đã chuyển về đây, để tạo nên một vẻ mặt mới cho nền nghệ thuật hiện đại. Có lợi thế rất đặc biệt ấy, mặt khác, những người nghệ sĩ di dân cũng phải đối đầu với nhiều cam go ác liệt của đời sống công nghiệp nơi đây, và hẳn nhiên là không dễ gì vượt qua nổi. Nhiều người họa sĩ đã phải bỏ nghề mà mưu sinh tồn tại, làm những công việc chẳng dính líu chút gì đến nghiệp dĩ và giấc mộng tinh thần của mình. Đó chính là trường hợp của Ngọc Dũng. Trong 25 năm sống đời di dân dường như ông chẳng còn làm việc gì được nữa.. Chỉ thỉnh thoảng mới có vài phác thảo, ký họa vẽ chơi cho đỡ nhớ. Vài năm gần đây, chúng ta mới được xem vài nét phóng bút của ông, vẽ nhanh bằng mực tàu, in trên vài tạp chí văn nghệ quen thuộc như Văn, Văn Học, Tạp chí Thơ, Thế Kỷ 21 rất tài hoa, thanh nhã, đôi lúc cho ta thấy được sự chín muồi của một cây cọ qua sự chín chắn của tư tưởng, cuộc đời và sự nhuần nhuyễn của bàn tay chủ động. Gần đây, nghe nói ông đang chuẩn bị vẽ lại, ông có vẻ hào hứng vì các bạn thân của ông là Thái Tuấn và Duy Thanh đã vẽ lại và thực hiện được những cuộc triển lãm đáng chú ý. Vừa được tin tức như vậy về Ngọc Dũng, thì bất thần tin buồn lại đến quá đột ngột, ông đã từ biệt chúng ta vào thượng tuần tháng Bảy vừa qua.
Họa sĩ Ngọc Dũng qua đời trong sự thương tiếc, yêu mến của bạn hữu và tất cả những ai yêu thích nghệ thuật, nặng lòng với đời sống văn hóa của dân tộc. Nhật báo Người Việt, cơ quan ngôn luận hàng đầu của người Việt trên khắp thế giới, loan tin ông qua đời ngay nơi trang nhất, lại ngay chính nơi mục bình luận của hàng ngày của tờ nhật báo này. Đó là một thái độ trân trọng đúng mức đối với một nghệ sĩ, một nhà hoạt động nghệ thuật đã có nhiều cống hiến đặc biệt. Họa sĩ Ngọc Dũng qua đời cũng là một mất mát lớn không bù đấp được đối với tất cả những ai yêu thích mỹ thuật, bởi vì rất rõ ràng ông đã có những hứa hẹn đẹp đẽ trong nhiều ngày tới thì lại bất thần ra đi. Chúng ta nhớ tiếc người nghệ sĩ ấy với lòng biết ơn vì đã được thừa hưởng nhiều di sản tinh thần của ông để lại.

HUỲNH HỮU ỦY
Tháng Tám, 2000
Nguồn: http://vanmagazine.saigonline.com