Nguyễn
Minh Nữu gửi bản thảo Thương Quá Sài Gòn Ngày Trở Lại cho đọc trước khi đưa in,
chúng tôi thêm một lần được dịp “nhìn thấy” bạn sống và viết như thế nào. Tập gồm
ba truyện ngắn và một bút ký được dùng làm tựa cho tác-phẩm. Các truyện ngắn
này là trong số những truyện tiêu biểu của Nữu, tiêu biểu về thể-loại và một nội-dung
huyền-hoặc, tuy giả tưởng nhưng mang những nét thật, thật như từng xảy ra, thật
như không thể khác (biết đâu!), có-không, không-có, như cõi đời vô thường mà chất
đầy biến cố, sự việc,..Thuồng Luồng Mắt Biếc xảy ra ở trên phần đất “hải-ngoại”
mà căn rễ dây dưa với quá-khứ và tín ngưỡng của phương Đông huyền bí, Con Trai
Của Thủy Thần và Hảo Hán Cuối Cùng như những chân dung của con người và không
gian từng hiện hữu mà tác-giả như tiếc nuối và thấy hãy còn sống động hoặc muốn
như vậy. Sáng tác các truyện ngắn này, tác-giả như để đề cao những nét nhân-bản
và tình nghĩa á-đông đáng trân trọng, duy trì,... Nhưng bút-ký Thương Quá Sài
Gòn đã là một bất ngờ thích thú và đặc sắc khiến chúng tôi phải đọc đi đọc lại
và ghi lại đây vài cảm nghĩ.
Nguyễn
Minh Nữu sử-dụng thể-loại bút-ký, ở đây đồng thời cũng là tự truyện khi tác-giả
viết về mình cũng như bạn hữu và các sinh hoạt văn-nghệ. Tâm sự của Nguyễn Minh
Nữu tức tâm tình, nhung nhớ, lại vừa mang tính sử ký về một thời và những con
người thật có tên, có chân dung, từng ở đó, đang còn ở đó hoặc đã rời bỏ cũng
như đã chết. Thời tuổi đôi mươi nhập dòng văn-nghệ, ở Sài-Gòn, Ban-Mê-Thuột, thời
của “Cơ sở Văn-nghệ Con người”, của “Phong trào Du ca”,... Qua anh, người đọc
được thấy và nhớ lại những người trẻ qua các sinh hoạt một thời, trước 1975. Tự
sự ở mối tình đầu, rối rắm nhưng không dễ quên, ở những năm tháng trong quân
ngũ,... Tự sự về cuộc sống khó khăn sau 1975, phải bươn chải để sống còn, với
những “nghề mới” ở đường-cùng, ở khắp Sài-Gòn và Chợ Lớn, ở Rừng Sác, Nhà Bè,
Kênh Tẻ, v.v.
Thương
Quá Sài Gòn xuyên suốt cuộc sống của Nữu, còn là chân dung một số người làm
văn-học nghệ-thuật trước sau 1975 và bây giờ, có người đã là thân thiết từ lâu,
có kẻ mới quen, với những nét đơn sơ mà cụ thể, hữu hình, trung thực, những nét
rất riêng Nữu, và là gốc gác, xuất xứ những văn bản thơ, văn và nhạc, kèm theo
văn bản, cả “tình sử” làm nền, bạn văn,... Thành công làm sống lại được như vậy,
Nữu phải thân thiết lắm, phải sống-chết-với lắm, dĩ nhiên với tài quan sát, với
tình thân thương chân thật, với một trung thành vô vị lợi,...
Bút
ký đặc-biệt là chân dung tập san Quán Văn, với Nguyên Minh người chủ biên cùng
những văn hữu biên tập, cộng tác, họ kiên trì và gây sống cho đặc san như thế
nào. Những buổi ra mắt ở Cà phê Lọ Lem ngày càng thu hút người tham dự, khiến
Quán Văn ngày càng khởi sắc, được đóng góp và ủng hộ, trở thành nơi tao-ngộ
văn-chương và ca nhạc của người trong và ngoài nước, nơi gặp gỡ và ghé chân, để
nhìn thấy và cảm nhận rằng thứ văn-nghệ thuần túy và nhân bản vẫn còn đất đứng
sau bao giông bão của cuộc đời và lịch-sử - chúng tôi đã có lần tình cờ tham dự,
tình cờ nhưng cũng có thể cảm nhận được điều đó, tình cờ và đã được tái ngộ với
một số bạn hữu thời trung và đại học nhiều thập niên trước nay đã là những tên
tuổi cũng như diện kiến những nhà văn thơ, giáo-sư và nghệ sĩ khác.
Thương
Quá Sài Gòn Ngày Trở Lại đã là những nhìn thấy tận mắt, những thấu tâm can qua
quan sát và ký ức của Nữu, qua những cuộc lái xe thăm tìm bạn hữu, qua bạn hữu
của Nữu, những con người, nhân-vật bên ni bên tê, còn sống hay đã chết, qua những
tách cà-phê và những con đường sách trước sau 1975, ... Người đọc được nghe kể
về kinh nghiệm làm văn-chương, văn-nghệ (thơ, văn và nhạc). Qua mỗi chuyến “Đi
và Về Sài Gòn”!
Thật
vậy, với Nữu, “Đi và Về” đã trở thành những ám ảnh đời thường nhưng mang mang
tính văn-chương cũng như tâm trạng hiện sinh. Qua bút ký, với Nữu, Sài-Gòn đã
thay tên và thay da đổi thịt, nhưng Sài-Gòn vẫn mãi là Sài-Gòn, ở những con người
đã “đi và về”, đã từng ở đó, từng đến đó, đã sinh sống và xem Sài-Gòn là da thịt,
là tâm hồn, là sự sống hoặc lẽ sống,... của chính mình, của thế hệ đôi mươi ở
thập niên 1970 cũng như của nhiều thế hệ khác. Một kiếm tìm thời-gian và
không-gian qua kỹ thuật bút ký vừa kể vừa nhớ vừa tìm - đối với Nữu, tất cả đã
là nỗi ám ảnh khôn nguôi. Cảm hoài, tìm lại và tìm thấy, nhận ra, sẽ khiến nỗi
day dứt vơi bớt khi người ra đi có thể trở về chốn cũ. Bước chân đi tìm về chốn
cũ, đi qua nhiều con đường ngày cũ, háo hức tìm ra những nơi chốn thân thương,
những ngôi nhà nơi đã ở, đã đến. Qua bút ký này, Nữu đã trở về chốn cũ và đã
tìm thấy, đã sống lại và đã chứng kiến đôi "cái còn lại", hữu hình và
cả vô hình hay trong tiềm thức. Quê nhà
do đó trở nên điểm tựa, cho những tham khảo đã xa khuất! Nhưng với thời gian, nỗi
nhớ cũng trở nên khô cằn, già cỗi, một cách khó khăn. Nỗi nhớ trong cô đơn, giữa
những thê thảm của cảnh vật xa lạ, "của người" thường trực chung
quanh,... Quá khứ quấy rầy đến làm hỏng cuộc sống hiện tại; đã dứt bỏ quá khứ
nhưng không dễ, lắm khi bị thương tổn". Thương Quá Sài Gòn đã thoát ra khỏi
phạm trù đó, vì ở đây cái bất hạnh nếu có cũng chỉ do bất lực bình thường, của
con người, của cuộc đời, của hoàn cảnh; ảo tưởng do đó không có chỗ trong hiện
tại và cả tương lai!
Gấp
tác-phẩm lại, cái còn lại là tình bạn, tình văn-chương, là những chốn cũ không
thể chìm vào quên lãng hay phải thuộc về quá-khứ như có người và tập thể vẫn chủ
trì. Với chúng tôi vốn vẫn tự cho sứ mạng đi tìm và làm sống trong nguyên trạng
tinh thần và chân lý, qua những cái đã mất, cho nên Thương Quá Sài Gòn cho
chúng tôi đoan chắc rằng Sài-Gòn ấy, không-gian ấy, nếp sống văn-hóa ấy, vẫn sống,
vẫn trơ gan dù tuế nguyệt có khắc nghiệt đôi khi!
Sài-Gòn
đã là không-gian sống gần như duy nhất của chúng tôi hơn bốn thập niên. Thương
Quá Sài Gòn đã cho chúng tôi - như độc giả, sống lại một thời đã qua, và thăm
viếng, gặp lại những nơi mình cũng từng sống, từng đi qua, có nơi từng ghi dấu
đau khổ và hạnh-phúc, những nơi gần như tới lui mỗi ngày, những khu phố, những
con đường “từng có một thời” - nói như Nữu. Và cho chúng tôi cơ hội nhớ lại những
người vừa bạn học vừa bạn văn-nghệ như ĐVK, LVS, Nữu, … - mà con đường văn-nghệ
sau này đưa về nhiều nẻo hơi khác nhau, và thương nhớ Vũ Chinh chết trong biến
cố Tết Mậu Thân.
Nguyễn
Minh Nữu với vốn liếng “từng có một thời” khá phong phú, nay với những chuyến
“Đi và Về” thường xuyên, sống thực hữu, thực tình, bằng cái hiện sinh bất chấp,
bằng cái tiềm thức sống động,... đã cho chúng tôi những giây phút hạnh-phúc
không có gì đánh đổi được.
Nguyễn Vy Khanh
Tháng 4.2017
